20.4.2025 12:49

Páskasælgætið

Franska blaðið Le Figaro fékk Nadine Cretin, sagnfræðing og sérfræðing í trúarbragðafræði og hátíðarhefðum, í lið með sér til að greina þær fjölmörgu hefðir sem gleðja unga sem aldna á páskum.

Margar nú vel þekktar táknmyndir eru tengdar páskahátíð kristinna manna – eggjaleit, bjöllur, kanínur og ungar. Hvaðan koma þessar hefðir?

Kunnasta tákn páska er eggið. „Eggið er mjög forn táknmynd fyrir ódauðleika og endurfæðingu. Það tengist vorinu, þegar tré taka á sig grænan lit og lífið snýr aftur,“ segir Nadine Cretin. Fyrsta merki um táknrænt egg sem fundist hefur er leiregg úr fornaldargröf.

Á vorin notuðu Egyptar og Persar lituð egg til að tákna endurnýjun lífsins. Í fornu Gallíu lituðu drúídar egg rauð til heiðurs sólinni. Þar að auki má rekja páskaeggjahefðina til banns kirkjunnar fram á 17. öld við neyslu eggja í föstu. Hænurnar hættu ekki að verpa, eggin voru geymd til páska og þá var til gnægð af þeim til neyslu!

Ýmsar sögur voru sagðar börnum til að útskýra gnægð af eggjum og sælgæti á páskadag, daginn sem efnt var til eggjaleitar. Elsta sagan er um kanínu (eða héra). Dýrin tákna frjósemi og endurfæðingu – þó að þau verpi ekki sjálf. Þessi trú kemur frá germanskri gyðju, Ostara, sem tengist vorinu og var alltaf með kanínu sér við hlið. Í Þýskalandi og Alsace settu börn hreiður í garða til að safna eggjum sem kanínan „verpti“.

Frá 12. öld er önnur saga: Kirkjuklukkurnar sem þögðu frá skírdagskvöldi til páskadagsmorguns fóru og fengu blessun páfans í Róm og komu aftur fullar af sælgæti. Með tímanum þróuðust eggin í útliti og efni.

Í Austur-Evrópu var hefð fyrir að skreyta egg. Fólk gaf síðan hvert öðru slík egg.

Súkkulaði barst til Frakklands á 17. öld, en það var ekki fyrr en á 19. öld sem bakarar fóru að móta dýr tengd páskum úr súkkulaði. Þá bættust við kanínur, hænur, fiskar og klukkur eða bjöllur í súkkulaði. Kirkjan lagðist ekki gegn þessari sætindaþróun.

Nadine Cretin minnir á að í hugum kristinna hafi páskalambið mikið gildi. Samkvæmt ritningunni var því fórnað áður en gyðingar yfirgáfu Egyptaland til að vernda frumburði þeirra sem faraó gaf fyrirmæli um að drepa. Blóð lambsins var borið á dyrastafi til að villa um fyrir þeim sem leituðu barnanna. Lambið varð síðan hluti af páskamáltíðinni.

Á vísindavef HÍ segir að hér hafi páskaegg ekki orðið algeng fyrr en í kringum 1920. Kannski sé ástæðan fyrir því sú að hér hafi engin hefð verið í kringum páskaegg og fáar hænur. Hænsnarækt hafi verið fátíð hér þangað til í kringum 1930 og þá hafi í fyrsta skipti verið hætt að flytja inn hænuegg.

Talið er að Björnsbakarí í Reykjavík hafi verið fyrst til þess árið að framleiða páskaegg úr marsípani og súkkulaði. Þau slógu í gegn og urðu fljótt vinsæl. ​

Nú styður hjálparstofnun kirkjunnar fátæka til að kaupa páskaegg fyrir börn.

Gleðilega páska!