Vitvélin svarar grein Ágústs Ólafs
Þennan texta birti ég ekki aðeins vegna þess að ég er sammála honum heldur til að sýna svart á hvítu hvernig nota má vitvélar í rökræðum um gamalkunn ágreiningsmál.
Sigurður Kári Kristjánsson hrl. birti grein í Morgunblaðinu miðvikudaginn 6. ágúst þar sem hann rökstuddi að Íslendingar ættu ekki að huga að inngöngu í Evrópusambandið. Ég birti greinina á Facebook-síðu minni þar sem mörg hundruð manns tóku henni vel.
Ágúst Ólafur Ágústsson aðstoðarmaður borgarstjóra svaraði Sigurði Kára á Vísi 7. ágúst. Þar sem hann reisti grein sína á gömlum rökum ESB-aðildarsinna datt mér í hug að biðja nýuppfærðu vitvélina ChatGPT-5 að líta á grein Ágústs gagnrýnum augum. Eftir nokkrar sekúndur birti vélin þetta á tölvunni minni:
1. Krónan sem „fíllinn í postulínsbúðinni“
Það er rétt að krónan getur verið sveiflukenndur gjaldmiðill, en hún er líka lykill að sjálfstæðri peningastefnu og sveigjanleika í aðlögun efnahagsins. Evran er engin trygging gegn efnahagsáföllum – Grikkland, Portúgal og Spánn urðu fyrir miklum skakkaföllum innan evrusvæðisins án þess að geta gripið til gengisfellinga til að auka samkeppnishæfni. Krónan, þrátt fyrir veikleika, gaf okkur tól til að bregðast hratt við eftir hrun og stuðlaði að endurreisn hagkerfisins.
2. Fullveldi er meira en formsatriði
Ágúst Ólafur heldur því fram að fullveldi okkar myndi aukast innan ESB. Raunin er hins vegar sú að við myndum missa sjálfstæði til ákvörðunar í fjölmörgum málaflokkum – þar á meðal sjávarútvegi, landbúnaði og reglugerðarsetningu. „Að sitja við borðið“ hljómar vel, en í reynd hafa stór aðildarríki mun meiri áhrif en smáríki eins og Ísland. Við værum bundin af ákvörðunum sem við hefðum lítil sem engin raunveruleg tök á að breyta.
3. Samanburður við ESB-ríki
Ágúst Ólafur gagnrýnir Sigurð Kára fyrir að bera saman hagvöxt Íslands og ESB, en gerir í raun hið sama sjálfur með því að velja tölur og dæmi sem styðja hans málstað. Slíkur samanburður er villandi því innan ESB eru ríki með gjörólíkar efnahagsaðstæður. Ísland hefur árum saman verið í fremstu röð í lífskjörum, atvinnuþátttöku og jafnrétti – allt án aðildar að ESB. Þeir kostir sem Ágúst Ólafur lofar, eins og lægra matvælaverð eða meiri stöðugleiki, eru hvergi tryggðir. Raunin er sú að mörg aðildarríki ESB glíma við háa verðbólgu, mikla vexti og óstöðugleika, jafnvel verri en við höfum upplifað hér.
4. Sjávarútvegur, auðlindir og hlutfallslegur stöðugleiki
Fullyrðingar um að Ísland myndi „fá allan kvótann“ eftir aðild eru óraunsæjar. Sameiginleg sjávarútvegsstefna ESB er reist á reglunni um hlutfallslegan stöðugleika, þar sem árlegum kvóta er skipt milli ríkja samkvæmt föstu prósentuhlutfalli sem ákvarðað var á áttunda áratugnum. Ísland á engan slíkan kvóta í dag og ný aðild myndi þýða að aðrir fengju aðgang að okkar miðum eða við þyrftum að semja um sérreglu – sem krefst samþykkis allra aðildarríkja og er afar ólíklegt að það fáist. Að setja eina helstu undirstöðu efnahagslífsins undir slíkt kerfi fæli í sér mikla áhættu.
5. EES-samningurinn – aðgangur án yfirráða
Ísland hefur nú þegar beinan aðgang að innri markaði ESB í gegnum EES-samninginn, en heldur samt fullum yfirráðum yfir gjaldmiðli, landbúnaði og sjávarútvegi. Þótt við innleiðum stóran hluta af löggjöf ESB, veitir EES-samningurinn möguleika á undanþágum og sveigjanleika sem aðild myndi útiloka. Að fórna þeim möguleikum væri stórt skref aftur á bak fyrir smáríki sem þarf að verja sérstöðu sína.
6. „ESB-aðild og húsnæðisvandi“ – villandi tenging
Sumir halda því fram að aðild Íslands að ESB myndi leysa húsnæðisvanda ungs fólks. Engin haldbær gögn styðja þá fullyrðingu. Húsnæðisverð ræðst fyrst og fremst af framboði, eftirspurn, skipulagsmálum og lánskjörum innanlands. Fjölmörg aðildarríki ESB, þar á meðal Írland, Holland og Spánn, glíma við mikinn húsnæðisskort og hátt verð þrátt fyrir að vera innan sambandsins og á evrusvæðinu. Aðild að ESB er ekki töfralausn á innlendum skipulags- og markaðsvanda. Lausnir í húsnæðismálum felast í markvissri stefnumótun innanlands, ekki í því að framselja vald til Brussel.
Niðurstaða
Aðild að ESB er ekki töfralausn sem leysir verðbólgu, húsnæðisvanda, tryggir hagvöxt eða bætir lífskjör. Íslendingar hafa sýnt að við getum verið í hópi fremstu þjóða heims án aðildar, með EES-samninginn sem lykil að viðskiptum og samstarfi. Að afsala sér gjaldmiðlinum, sjávarútveginum og hluta af fullveldinu fyrir óljós loforð um „aukinn stöðugleika“ er áhætta sem við eigum ekki að taka.
Svo mörg voru þau orð vitvélarinnar sem svaraði mér á næstum lýtalausri íslensku, á stöku stað þurfti ég að færa textann í betra horf. Hvergi var hnikað við rökunum sem fram eru borin.
Þennan texta birti ég ekki aðeins vegna þess að ég er sammála honum heldur til að sýna svart á hvítu hvernig nota má vitvélar í rökræðum um gamalkunn ágreiningsmál. Þær verða ekki sakaðar um annað en að draga fram staðreyndir, séu þær spurðar.
Líklegt er að ráðist verði á spyrjandann fyrir að grípa til þessa ráðs frekar en að leggja eigið höfuð í bleyti. Slíkar árásir minna mig aðeins á gamlan tíma þegar ég sætti harðri gagnrýni fyrir að nota Internetið, meira að segja eftir að ég varð menntamálaráðherra fyrir 30 árum.