Útgerðin á Möltu
Reglan er fyrst og fremst félags- og umhverfispólitísk ráðstöfun til að verja litla, brothætta atvinnugrein, ekki til að vernda stóran útflutningsdrifinn sjávarútveg eins og á Íslandi.
Vegna þess sem hér birtist í gær frá vitvélinni ChatGPT-5 um Ísland og ESB hafa stuðningsmenn ESB-aðildar meðal annars nefnt að ESB kynni að meðhöndla okkur eins og Möltu þegar kæmi að sjávarútvegi. Árlegi heildarafli smábátaflotans á Möltu er helst sambærilegur við aflann sem berst á land í Norðurfirði á Ströndum við stranveiðar á sumrin. Sjáum hvað ChatGPT-5 segir um undanþágu Möltu:
Malta fékk við aðild sína að ESB árið 2004 sérstaka sjávarútvegsundanþágu sem snýr að verndun smábátaveiða og landhelgi.
Hún felur í sér:
12 sjómílna einkaréttur: Maltversk skip hafa einn rétt til veiða innan 12 sjómílna frá strönd (ekki aðeins 6 sjómílur eins og almenna reglan í ESB).
Smábátaveiðar í forgangi: Undanþágan er hugsuð til að verja hefðbundnar, smærri veiðiaðferðir og lífsviðurværi lítilla sjávarútvegsþorpa.
Takmarkaður kvóti: Malta heldur sínum smáu, hefðbundnu aflaheimildum innan þessara 12 mílna, og stærri erlendum skipum er meinaður aðgangur.
Ekki undanþága frá sameiginlegri sjávarútvegsstefnu: Fyrir utan þessa ströngu strandreglu tekur Malta þátt í almennri kvótaskiptingu og hlutfallslegum stöðugleika ESB.
Kjarninn:
Sérregla Möltu er í raun landhelgisvernd fyrir smábátaflotann, ekki undanþága frá hlutfallslegum stöðugleika eða frá sameiginlegri kvótastjórnun ESB. Hún er háð samþykki ESB og gæti verið afturkölluð ef meirihluti aðildarríkja vildi breyta reglunum.
Maltneski fiskiskipaipaflotinn
Stærð flota Möltu sem fær að veiða innan 12 mílna er mjög takmörkuð:
Skipin þurfa að vera smábátar, að jafnaði undir 12 metrum að lengd.
Mikill meirihluti maltneska flotans er í flokki „small-scale coastal fishing vessels“, sem þýðir létt skip sem oft eru undir 10 brúttótonnum.
Í reynd er þetta vernd fyrir hefðbundinn, lítinn smábátaútveg, ekki fyrir stóran atvinnuveiðiflotann.
Sérreglan fyrir Möltu var sett við aðildina 2004 af tveimur meginástæðum:
Vernd hefðbundinna smábátaveiða
Á Möltu er langur menningar- og atvinnusögulegur bakgrunnur smáfiskveiða á grunnum miðum nálægt strönd.
Flotinn er nær alfarið myndaður af litlum bátum, oft með handfæri eða net.
ESB vildi forða því að þessi hefðbundni og félagslega mikilvægi atvinnuvegur hyrfi þegar markaðir og fiskimið opnuðust.
Takmarkaðir fiskistofnar og lítil landhelgi
Malta hefur mjög lítila efnahagslögsögu miðað við önnur ESB-ríki, og fiskistofnarnir nálægt strönd eru takmarkaðir.
Með 12 sjómílna vernd fékk Malta svigrúm til að halda sjálfbærum smábátaveiðum í höndum heimamanna.
Kjarni málsins: Reglan er fyrst og fremst félags- og umhverfispólitísk ráðstöfun til að verja litla, brothætta atvinnugrein, ekki til að vernda stóran útflutningsdrifinn sjávarútveg eins og á Íslandi.
Heildarafli Möltu undanfarin ár hefur verið í kringum 1.000–2.000 tonn á ári (þ.m.t. túnfiskur, sem er stór hluti í tonnum talið.