Vitvél í stað utanríkisráðuneytis
Hverjum öðrum dytti í hug að semja sérstakan lagabálk eins og þann sem nú liggur fyrir alþingi þegar á næsta ári er boðuð innleiðing á vitvél til að afgreiða áritunarumsóknir inn á Schengen-svæðið?
Viðbrögð við því sem sagt var hér í gær um frumvarp utanríkisráðherra um breytingar á reglum um vegabréfsáritanir inn á Schengen-svæðið kalla á frekari skýringar.
Nú í ár eru 25 ár frá því að Ísland gerðist aðili að Schengen-samstarfinu að frumkvæði Halldórs Ásgrímssonar utanríkisráðherra og Þorsteins Pálssonar dómsmálaráðherra á tíunda áratugnum. Þetta var viðkvæmt mál og ítarlega skoðað bæði á alþingi og af sérfræðingum í stjórnskipunarrétti.
Frá upphafi var ljóst að við afgreiðslu vegabréfsáritana yrði um tvíþætt kerfi hér að ræða, annars vegar ræðisþjónusta í umsjón utanríkisráðuneytisins, það er að umsækjendur um skammtímaáritun sneru sér til sendiráða eða annarra fulltrúa Íslands erlendis og sæktu um áritun. Þar færu fulltrúar stjórnvalda yfir umsóknirnar og fullnægði umsækjandi öllum skilyrðum fengi hann áritun. Í vafatilvikum yrði málum skotið til stofnunar á vegum dómsmálaráðuneytisins sem legði mat á umsóknina eftir að hafa skoðað gagnagrunna og eftir tilvikum haft samband við Europol og aðra samstarfsaðila innan réttarvörslukerfisins. Engum skyldi hafnað nema með skriflegri ákvörðun sem hann gæti áfrýjað til annars stjórnvalds. Þannig er þetta í öllum Schengen-ríkjum.
Í fyrstu samdi utanríkisráðuneytið við önnur ríki um að hafa fyrirsvar að þessu leyti fyrir Íslands hönd og afgreiða beiðnir um áritanir. Eftir að ferðum Kínverja til Íslands fjölgaði sagði danska sendiráðið í Peking sig frá þessu fyrirsvari og ákveðið var að íslenska sendiráðið annaðist afgreiðslu áritana.
Dómsmálaráðuneytið sendi árið 2007 þjálfaðan sérfræðing í þessum málum til Peking og þjálfaði hann starfsmenn sendiráðsins. Síðan hefur álag á þessa þjónustu aukist víðar en í Peking og með vísan til þess leggur utanríkisráðherra nú fram frumvarp til að rústa þessu Schengen-kerfi með vísan til tölfræði. Það þurfi að hraða afgreiðslu mála, stofnanir dómsmálaráðuneytisins séu dragbítur, þetta yrði allt einfaldara í höndum starfsmanna utanríkisráðuneytisins.
Þessi landvinningarstefna utanríkisráðuneytisins innan stjórnarráðs Íslands brýtur hins vegar í bága við grunnþátt Schengen-reglna um aðild réttarvörslunnar og sjálfstæða kæruheimild umsækjenda um áritun.
Hugsanlega hefði ekki komið til aðildar að Schengen ef utanríkisráðuneytið hefði gengið fram á þennan hátt fyrir 25 árum. Undarlegt er, svo ekki sé meira sagt, að sjálft utanríkisráðuneytið skuli vega þannig að grunnþætti þátttöku Íslands í mikilvægu alþjóðsamstarfi á sama tíma og grafið er undan nauðsynlegu samræmi og heild í landamæravörslunni.
Þeir sem ferðast til Bandaríkjanna og nú til Bretlands vita að fyrir ferð verða þeir að fá áritun. Hún er stafræn, fengin á netinu. Þarna er vitvél notuð til að sinna því hlutverki sem starfsmenn íslenska utanríkisráðuneytisins gegna nú. Hverjum öðrum dytti í hug að semja sérstakan lagabálk eins og þann sem nú liggur fyrir alþingi þegar á næsta ári er boðuð innleiðing á vitvél til að afgreiða áritunarumsóknir inn á Schengen-svæðið? Fylgist utanríkisráðuneyti Íslands ekki með þróuninni á þessu sviði? Lítur það aðeins í spegil?
Ný löggjöf um þetta mál ætti að snúast um vitvél en ekki utanríkisráðuneytið.