Útlendingastefna í vindinum
Morgunblaðið, laugardagur 7. júní 2025,
Útlendingamál hafa verið í brennidepli undanfarna daga. Undarlegt er að fundið skuli að því að fólk komi saman undir íslenskum fánum til að ræða þetta málefni á útifundi á Austurvelli. Fáninn er sameiningartákn allra Íslendinga án tillits til skoðana þeirra. Annað gildir um fána Palestínu þótt honum sé oft veifað á Austurvelli og blakti þar meira að segja við tjaldbúðir. Sé fundið að þeim fána á þessum stað er það talið til marks um útlendingaóvild.
Dómsmálaráðherra Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir sagði í sjónvarpi í byrjun vikunnar að hún teldi sig heyra hjá almenningi að fólk vildi upplifa að stjórnvöld hefðu „stjórn á aðstæðum“ frekar en talað væri um „opin landamæri eða lokuð“. Ráðherrann vildi stilla sér á miðjuna en „hafa stjórn á því hvað er að gerast“.
Stefna ríkisstjórnarinnar er að gæta skuli „samræmis við reglur nágrannaríkja á sviði útlendingamála og styrkja stjórnsýslu“. Þessi stefna fauk út í veður og vind þriðjudaginn 3. júní með frétt um að Víðir Reynisson, þingmaður Samfylkingarinnar og formaður allsherjar- og menntamálanefndar alþingis, hefði í liðinni viku skipt sér beint af lögmætri afgreiðslu útlendingastofnunar.
Víðir gaf trúnaðarupplýsingar um líklega afgreiðslu á máli eins í hópi 19 einstaklinga á brottvísunarlista ríkislögreglustjóra sem voru jafnframt á lista nefndar hans um umsækjendur um ríkisborgararétt. Víðir sagði skjólstæðing sinn hafa sérstöðu, hinum 18 mætti vísa úr landi sín vegna.
Kristrún Frostadóttir segir Víði Reynisson hafa átt allt frumkvæði í því máli sem hér er rætt. Sjálf tók hún því af nokkurri léttúð í þingsalnum eins og hér er lýst (samsett mynd mbl.is).
Skýrar getur formaður þingnefndar ekki gert upp á milli fólks með jafna réttarstöðu, hvað svo sem nefndin eða alþingi síðan gerir. Skjólstæðingur Víðis var tekinn af brottvísunarlistanum. Víðir fagnaði því og sagði þetta hagkvæmni. Það sparaði kostnað við brottvísunarflug og síðan flug viðkomandi aftur til landsins eftir að hann fengi ríkisborgararéttinn.
Ríkisstjórn sem ætlar að afnema allar séríslenskar reglur í útlendingamálum ætti ekki að sætta sig við slík afskipti trúnaðarmanns stjórnarflokkanna á alþingi. Dregið skal í efa að í nokkru nágrannaríki þekkist að löggjafarvaldið seilist inn á verksvið framkvæmdavaldsins á þann veg sem birtist í frumkvæði Víðis Reynissonar gagnvart embætti ríkislögreglustjóra og útlendingastofnun.
Eftir að útlendingastofnun, kærunefnd útlendingamála og dómstólar hafa fjallað um mál og komist að niðurstöðu og hafnað einstaklingi er lokaákvörðun nú færð til alþingis. Þetta er í andstöðu við meginsjónarmiðið sem býr að baki ákvörðunarvaldi alþingis um ríkisborgararétt.
Þegar sagt er að þetta sé gert í nafni mannúðar er látið eins og opinberum stjórnsýslustofnunum eða dómendum hér beri ekki að hafa mannúð í huga þegar íslensk lög eru túlkuð. Vanti þann þátt í lögin á þingmaðurinn að breyta því en ekki láta eins og hann sé sá eini sem taki mið af mannúð.
Alþingi hefur í sínum verkahring að veita ríkisborgararétt í sérstökum tilvikum. Deila má um beitingu þess valds eins og annað. Í tilviki Víðis horfir málið öðruvísi við en t.d, varðandi Bobby Fischer. Honum hafði aldrei verið hafnað hér á lögmætan hátt. Þá voru þingmenn ekki vísvitandi og markvisst að taka fram fyrir hendur á lögmætu stjórnvaldi og grafa undan stofnunum sem starfa á grundvelli laga.
Dómsmálaráðherra virðist láta sér í léttu rúmi liggja að þannig sé vegið að því hverjir hafi hér „stjórn á því sem er að gerast“ í útlendingamálum. Þorbjörg Sigríður hreyfir ekki litla fingur til að verja sjálfstæði og trúverðugleika stofnana á starfssviði hennar. Sigmar Guðmundsson, formaður þingflokks ráðherrans, Viðreisnar, hefur „mikinn skilning á því að Víðir hafi gert þetta“.
Guðrún Hafsteinsdóttir formaður Sjálfstæðisflokksins sneri sér til forsætisráðherra vegna þessa máls á alþingi fimmtudaginn 5. júní. Hún taldi að Víðir hefði haft „pólitísk og ólögmæt afskipti af málinu svo að niðurstaðan yrði honum þóknanleg“. Enginn sem fylgdist með viðbrögðum Víðis dregur í efa réttmæti þessa mats Guðrúnar. Taldi hún inngrip nefndarformannsins ekki aðeins „óboðlegt“ heldur græfi það „undan trausti á kerfinu, jafnræði umsækjenda og lögmæti ákvarðana“.
Spurði Guðrún forsætisráðherra hvernig hún sæi fyrir sér að ríkisstofnanir gætu sinnt lögbundnu hlutverki sínu væri þeim gert að bregðast við ólögmætum gagnalekum þingmanna. Hver væri afstaða forsætisráðherra til þess að þingmaður tæki einhliða ákvörðun um að hafa áhrif á framkvæmd réttmætrar stjórnvaldsákvörðunar.
Kristrún Frostadóttir gerði lítið úr alvarleika málsins, taldi upplýsingalekann léttvægan og engin lög hefðu verið brotin. Útlendingastofnun hefði ekkert þurft að bregðast við upplýsingunum frá Víði. Það hefði einfaldlega mátt flytja skjólstæðing hans úr landi.
Víðir bar einn einstakling af 19 í brottvísunarhópnum fyrir brjósti. Meðferð upplýsinganna sem hann lak var ekki hlutlaus, heldur markviss, hann vildi stöðva brottvísun síns manns.
Það er lágmark að forsætisráðherra sjái mál sem þetta í stærra samhengi en Kristrún Frostadóttir gerir: Trúnað innan þingnefnda verður að virða; jafnræði borgara gagnvart stjórnkerfinu er grundvallarregla; pólitísk afskipti af stjórnsýsluákvörðunum má ekki afgreiða af léttúð.
Enginn vafi er á að í þessu tilviki voru trúnaðarupplýsingar í vörslu þingnefndar markvisst notaðar til að brjóta á bak aftur lögmætar stjórnsýsluákvarðanir. Til að bæta gráu ofan á svart forðast dómsmálaráðherra málið og forsætisráðherra vegur að stjórnsýslunni.