Uppreisnarmaður sjálfstæðisstefnunnar
Morgunblaðið 23. desember 2017
Uppreisnarmenn frjálshyggjunnar
eftir Styrmi Gunnarsson.
234 bls., innb. Veröld 2017.
Við sem unnum með Styrmi Gunnarssyni á Morgunblaðinu vitum að hann sinnti starfi sínu frá morgni til kvölds í orðsins fyllstu merkingu. Hann starfaði á blaðinu í 43 ár þarf að 36 sem ritstjóri. Áður en hann gat fylgst með framvindu blaðsins á kvöldin í gegnum tölvu var hann við símann fram undir miðnætti eða lengur ef þurfti til að átta sig á lokafrágangi hvers blaðs.
Vorið 2018 verða 10 ár frá því að Styrmir lét af ritstjórastörfum enda varð hann 70 ára fyrri hluta 2008. Nú þegar hann nálgast 80 ára afmælið sendir hann frá sér bókina: Uppreisnarmenn frjálshyggjunnar – byltingin sem aldrei varð. Þetta er sjötta bókin sem Styrmir skrifar frá því að hann hætti sem ritstjóri. Hinar eru: Umsátrið – Fall Íslands og endurreisn (2009); Hrunadans og horfið fé (2010); Ómunatíð – saga um geðveiki (2011); Sjálfstæðisflokkurinn Átök og uppgjör (2012) og Í köldu stríði (2014).
Fyrir utan ritun þessara bóka hefur Styrmir látið verulega að sér kveða í opinberum umræðum, ekki síst í baráttunni gegn aðild Íslands að Evrópusambandinu. Þá ritar hann reglulega greinar í Morgunblaðið og er oft kallaður til sem ræðumaður eða viðmælandi og álitsgjafi í fjölmiðlum. Hann er með öðrum orðum í hópi þeirra sem lætur ekki aldurinn aftra sér frá þátttöku í þjóðmálaumræðunum og skoðanir hans eiga enn fullt erindi í þær umræður.
Styrmi má kalla „klassískan“ Sjálfstæðismann. Hann hóf virka þátttöku í störfum Sjálfstæðisflokksins fyrir um það bil 60 árum og hefur alla tíð síðan haldið um púlsinn á flokknum og átt náin samskipti við forystumenn hans. Áhrif hans innan flokksins og raunar einnig annarra flokka ná langt út fyrir það sem ráða má af skrifum hans.
Upphafsár bókarinnar sem hér um ræðir er 1978 eða nánar tiltekið 26. júlí þegar Heimdallur undir forystu Kjartans Gunnarssonar gekkst fyrir fjölsóttum fundi í Valhöll til að ræða úrslit borgarstjórnarkosninganna vorið 1978 – þá tapaði Sjálfstæðisflokkurinn meirihluta sínum í Reykjavíkurborg. Frummælendur voru Davíð Oddsson og Friðrik Sophusson en forystumennirnir Geir Hallgrímsson, Gunnar Thoroddsen, Albert Guðmundsson og Ragnhildur Helgadóttir tóku þátt í pallborðsumræðum. „Með þessum fundi má segja að ný kynslóð hafi kvatt sér hljóðs og gefið til kynna að framundan væru breyttir tímar,“ segir Styrmir og vísar auk þess til bókarinnar Uppreisn frjálshyggjunnar sem boðaði þessa breyttu tíma.
Styrmir teflir annars vegar fram því sem hann kallar „velferðarpólitík“ Sjálfstæðisflokksins sem birtist meðal annars í gagnrýni á kaupmenn og hins vegar frjálshyggjunni þar sem áhrifa fjármagnseigenda gætti sífellt meira. Styrmir segist ungur hafa hallast að frjálshyggju en áttað sig á gildi klassísku sjálfstæðisstefnunnar þegar hann komst til vits og ára.
Það er sterkur þráður í allri bók Styrmis að eftir hrunið árið 2008 hafi skort samskonar uppgjör innan Sjálfstæðisflokksins og árið 1978. Í stað þess að ræða málið á þann veg sem gert var 1978 hafi flokkurinn spólað í sama farinu og misst verulegt fylgi.
Þetta má til sanns vegar færa þegar litið er til þess að ekki fór af stað nein hreyfing innan flokksins sjálfs á borð við það sem varð árið 1978 þótt forystuskipti yrðu í mars 2009 þegar Bjarni Benediktsson tók við af Geir H. Haarde sem flokksformaður. Geir var þriðji flokksformaðurinn á eftir Þorsteini Pálssyni og Davíð Oddssyni sem átti grein í bókinni Uppreisn frjálshyggjunnar. Bjarni kemur úr annarri átt og Styrmir lítur á grein sem hann skrifaði með Illuga Gunnarssyni 13. desember 2008 sem einskonar „pólitískt manifesto“ hans. Líklega er það oftúlkun.
Uppreisnin var gerð 1978 en Þorsteinn tók ekki við af Geir Hallgrímssyni fyrr en 1983, eftir að fyrsta tilraunin til að fá kjósendur á band frjálshyggjunnar misheppnaðist í kosningum í desember 1979. Bjarni Benediktsson stökk beint út í djúpu laugina í flokki sem þarfnaðist fyrst og síðast áfallahjálpar.
Hvað sem öðru líður hefur Bjarna tekist að halda sjó og tryggt flokknum aðild að ríkisstjórn frá árinu 2013 auk þess að kveða niður ESB-drauginn bæði innan flokksins og brotsins sem kvarnaðist úr honum vegna þess máls. Nú síðast tókst honum að láta draum Styrmis um „sögulegar sættir“ rætast.
Hafi verið ástæða til að efna til uppreisnarfundar vegna fylgistaps Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík árið 1978 er ekki síður ástæða til að gera það núna. Staða flokksins í borginni er dapurleg og dregur fylgi hans niður á landsvísu.
Það er til marks um elju Styrmis Gunnarssonar að hann lætur ekki við gagnrýni á skort á umræðum um endurnýjun á stefnu og störfum Sjálfstæðisflokksins sitja heldur gerir hann eins manns uppreisn með bók sinni.
Bókin er ekki aðeins úttekt á stjórnmálum og stefnu frá sjónarhóli hans og Morgunblaðsins á meðan hann sat þar á ritstjórastóli. Þar er einnig að finna tillögur Styrmis um úrbætur til að rétta hlut Sjálfstæðisflokksins. Árið 1978 efndu menn til fundar og gáfu út bók. Nú gefur reynslumikill höfundur út bók. Hún er tilefni málþings á vegum Sjálfstæðisflokksins.
Efnistök Styrmis vekja spurningu um hvað gera á mikla kröfu til Sjálfstæðisflokksins sem uppsprettu hugmynda. Hvarvetna í frjálsum samfélögum starfa hugveitur, „sprotafyrirtæki“ nýrra hugmynda. Hugveiturnar halla sér til hægri eða vinstri. Hlutverk flokkanna er að rækta sambandið við kjósendur í krafti hugmyndanna, slípa þær og móta sem stjórnmálastefnu. Á sínum tíma starfaði vísir að hugveitu fyrir Sjálfstæðisflokkinn að frumkvæði Ragnars heitins Kjartanssonar.
Styrmir vísar oftar en einu sinni til uppgjörs innan breska Íhaldsflokksins árið 1955. Saga þess flokks undanfarin ár sýnir mikið bil á milli forystumanna og kjósenda. David Cameron boðaði þjóðaratkvæðagreiðslu um ESB til að tryggja betri aðild að ESB en tapaði; Theresa May rauf þing til að styrkja stöðu sína enn frekar í kosningum en tapaði.
Í stjórnmálum er ekki unnt að treysta á „patentlausnir“ eins og sannaðist í kosningunum um leiftursóknina árið 1979. Liður í því að kjósendur hrukku frá Sjálfstæðisflokknum var stríðsfyrirsögn á forsíðu Morgunblaðsins þegar stefnan var kynnt. Til að skapa flokki heppilegan jarðveg meðal kjósenda þurfa margir að leggja hönd á plóginn. Galdur forystunnar felst í að laða sem flesta til samstarfs.
Styrmir er lipur höfundur sem setur skoðanir sínar fram á þann veg að öllum er auðskilið. Frágangur bókarinnar er góður en hún skiptist í fimm meginkafla með undirköflum, fyrst eftir árum: 1978-1990; 1991-2008; 2009-2017; Stakir steinar og Ísland 21. aldar. Nafnaskrá hefði aukið gildi bókarinnar.
Styrmir Gunnarsson ritar bók sína ekki til að ná sér niðri á neinum heldur af þörf fyrir að láta rödd sína heyrast í þágu málstaðar sem er honum kær. Hann er enn sem fyrr óhræddur við að viðra skoðanir sínar og færa fyrir þeim rök með dæmum sem eru til marks víðtækt áhugasvið, mikla reynslu og þekkingu á mönnum og málefnum.