Skipulega verður að reka undanhald veirunnar
Morgunblaðið, föstudag 17. apríl 2020
Baráttan við kórónuveiruna snýst um að vernda eins mörg mannslíf og unnt er og standa vörð um þá sem eru í fremstu víglínu, heilbrigðisstarfsfólkið og sjúkrahúsin. Varnirnar ráðast af ástandsmati sem felst í skimun, sýnatöku og rakningu.
Hér var komið á fót smitrakningarteymi á vegum almannavarnadeildar ríkislögreglustjóra og sóttvarnalæknis. Finnist smit hafa fulltrúar teymisins samband við þá sem hafa verið í návígi við smitaða einstaklinginn. Hringt er í þá og þeim tilkynnt að þeir kunni að hafa smitast. Loks er sýnatökulið sent á vettvang.
Þeir sem greinast með smit eru settir í einangrun. Kári Stefánsson, forstjóri deCode, sagði miðvikudaginn 15. apríl að rakningarteymið hefði unnið „ótrúlegt“ stórvirki, uppruni aðeins 8 af 1.727 staðfestum smitum væri óþekktur.
Traust í garð sóttvarnayfirvalda má mæla af því hve margir hlaða sjálfviljugir rakningarsmáforriti (appi) í farsíma sína. Hér höfum við nær umræðulaust sett appið Rakning C-19 í símana okkar. Með því auðveldum við að rekja megi eigin ferðir saman við ferðir annarra, komi upp smit eða grunur um það.
Appið er viðurkennt af Persónuvernd, en persónuverndarlög standa almennt ekki í vegi fyrir vinnslu persónuupplýsinga vegna almannahagsmuna á sviði lýðheilsu. Það er á valdi löggjafa viðkomandi lands að ákveða hve lengi stjórnvöld þar fara með neyðarvald.
Heiko Maas, utanríkisráðherra Þýskalands, leggur til að sama rakningarforrit verði notað í farsíma innan ESB til að stuðla að sameiginlegum öryggisreglum landa á milli. Best sé að samræma þessi símaöpp og persónuverndarreglur eins og frekast sé kostur og auðvelda þannig að landamæra- og ferðahindrunum verði rutt úr vegi. Eitt reiki- og farsímasvæði er innan EES-svæðisins.
Hér hafa Þórólfur Guðnason sóttvarnalæknir og Alma Möller landlæknir lýst appinu sem „langtímatæki til að berjast við veiruna þegar útbreiðsla hennar er orðin mjög takmörkuð,“ svo að vitnað sé í mbl.is.
Víðir Reynisson almannavörnum, Þórólfur Guðnason sóttvarnalæknir og Alma Möller landlæknir á daglegum blaðamannafundi vegna COVID-19-faraldursins. (mbl.is)
Bannreglur
Samhliða því sem lögð er rík áhersla á skimun, sýnatökur og rakningu, það er forvirkar aðgerðir, hafa verið settar margs konar bannreglur.
Í sumum löndum mega menn til dæmis ekki fara út fyrir hússins dyr án þess að staðfesta lögmætt erindi sitt með bréfi. Öllum er ráðlagt að ganga með persónuskilríki. Drónar fylgjast með ferðum fólks á götum borga. Lögregla sektar brotlega, og hermenn með alvæpni minna á alvöru opinberra fyrirmæla. Útgöngubann er milli 22.00 og 05.00. Ekki má fara úr einni borg til annarrar innan sama lands nema með sérstöku leyfi. Landamæri eru lokuð. Mannamót þar sem fleiri en tveir hittast eru bönnuð.
Ástandið í Frakklandi er til dæmis á þann veg sem lýst er hér að ofan. Þessar hörðu aðgerðir rökstuddi Emmanuel Macron Frakklandsforseti með því að Frakkar væru í stríði. Forsetinn flutti fjórða áhrifamikið sjónvarpsávarp sitt gegn veirunni að kvöldi mánudags 13. apríl og tilkynnti að ástandið yrði óbreytt að minnsta kosti til 11. maí en þá yrði losað um hömlur á skólastarfi fyrir börn og unglinga.
Könnun á viðbrögum við ávarpinu sýndi að Frakkar vilja áfram fórna frelsi til að sigrast á veirunni. Alls 84% þeirra styðja að bannreglur gildi fram til 11. maí og 54% lýsa sig andvíg því að skólastarf hefjist skref fyrir skref eftir 11. maí. Þessi varkárni er á rökum reist.
Bylgja frjálsræðis
Strax eftir páska fór bylgja aukins frjálsræðis um stjórnarráð margra Evrópulanda. Þrír íslenskir ráðherrar og sóttvarnalæknir boðuðu til blaðamannafundar í Safnahúsinu þriðjudaginn 14. apríl til að kynna fyrsta skrefið í afléttingu á sóttvarnahömlum hér. Þær hafa þó verið frjálslegar miðað við mörg önnur Evrópulönd.
Sama dag og blaðamannafundur ráðherranna var haldinn birtist á vefsíðu The New England Journal of Medicine, læknarits sem nýtur virðingar um heim allan, grein eftir nokkra vísindamenn hjá deCode Genetics-Amgen um hvernig staðið hefur verið að baráttu við COVID-19 hér á landi. AFP-fréttastofan og vafalaust fleiri vöktu athygli á greininni um heim allan.
Aðferðum hér má líkja við það sem gert er í Singapúr þótt þar sé gengið harðar fram með innilokun og sektum. Eftir að slakað var á þessum ströngu Singapúr-reglum braust faraldurinn út þar að nýju, farandverkamenn voru settir í einangrun samhliða endurinnleiðingu ströngu bannreglnanna.
Ráð sérfræðinga
Þýski faraldsfræðingurinn Alexander Kekulé, prófessor við Halle-háskóla, varaði 22. janúar við COVID-19-faraldri og hvatti Angelu Merkel kanslara til að hefja skimun á flugvöllum og landamærum Þýskalands. Nú telur hann hættu á að heimadvölin standi of lengi og valdi meira tjóni en veiran. Biðin eftir bóluefni verði of löng. Hann boðar þriggja liða útgönguleið:
Í fyrsta lagi einangrun eldri borgara og veikbyggðra vegna annarra sjúkdóma. Þeir úr hópnum sem endilega vilji fara út klæðist hlífðarfötum.
Í öðru lagi sveigjanlegri fjarlægðarregla með skurðstofugrímum innan húss, óþarfar utan dyra. Kekulé hefur hannað slagorðið: Kein Held ohne Maske – Engin hetja án grímu.
Í þriðja lagi, fái fólk undir 50 ára aldri veiruna sé ólíklegt að það deyi eða verði illa veikt. Hópurinn verði að mynda mótefni gegn veirunni, fari einhverjir á sjúkrahús valdi það engri hættu fyrir heilbrigðiskerfið, náðst hafi stjórn á útbreiðslu veirunnar. Minnst hætta steðji að börnum og þess vegna eigi að opna skóla og leikskóla.
Jean-Francois Delfraissy, forystumaður vísindalegs ráðgjafahóps frönsku ríkisstjórnarinnar gegn veirunni, segir að við losun á hömlum sé ekki farið „úr svörtu í hvítt, heldur svörtu í grátt með áframhaldandi heimadvöl“. Henni verði að halda áfram í nokkrar vikur þótt lagt sé á ráðin um líf eftir innilokun. Þrjár forsendur eru að hans mati fyrir afléttingu:
Í fyrsta lagi sé staðfest fækkun COVID-19-gjörgæslusjúklinga. Þá fái örþreyttir heilbrigðisstarfsmenn langþráða hvíld og endurnýja megi tæki og birgðir sjúkrahúsa.
Í öðru lagi sé fjölgun smita COVID-19 fallin niður fyrir einn miðað við 3,3 í upphafi.
Í þriðja lagi sé nægilegt magn af grímum fyrir hendi til að verja almenning og sýnataka tryggð til að fylgjast náið með dreifingu veirunnar.
Allt ber að sama brunni: Átökunum sjálfum lýkur ekki fyrr en böndum er komið á óvininn og ástandsmat sýnir að hann sé á undanhaldi, þá verði álag á heilbrigðiskerfið viðunandi. Þessu skal fylgt eftir skref fyrir skref og smitbólur kæfðar af hörku með staðbundnum aðgerðum. Fullnaðarsigur vinnst ekki nema við tökum öll þátt í að reka undanhaldið.