Sjálfsmynd að baki svipmynda
Bækur - Minningabrot, Morgunblaðið 17. desember 2020.
Sögur handa Kára
Eftir Ólaf Ragnar Grímsson. Forlagið, 2020. Kilja, 208 bls., með litmyndum og nafnaskrá.
Ólafur Ragnar Grímsson segir bók sína Sögur handa Kára hafa orðið til „óvart“. Hann hafi vegna farsóttarinnar sest við skriftir sér til skemmtunar og dundurs. Eftir að hafa skráð 34 sögur á sjómannadaginn velti hann næsta skrefi fyrir sér. Bók væri „of hátíðleg“. Valdi hann þann kost að „lesa þetta sjálfur í hlaðvarpi, eins og ég sæti fyrir framan arineld að segja góðum vini skemmtilega sögu“, sagði hann í DV og einnig: „Viðtökurnar fóru fram úr mínum væntingum. Forlagið hafði síðan samband og vildi endilega gefa sögurnar út með nafnaskrá og myndum. Það er nú orðið að veruleika.“
Glöggur hlustandi hlaðvarpsins lýsti góðum hughrifum sínum af frásagnarlist forsetans fyrrverandi. Margir sjá Ólaf Ragnar líklega ljóslifandi fyrir sér og heyra þegar þeir lesa textann á bók. Það er reynsla þess sem þetta skrifar.
Sögukaflarnir snúast einkum um óhefðbundið alþjóðastarf Ólafs Ragnars. Það hófst þegar hann var þingmaður og formaður Alþýðubandalagsins og starfaði í þingmannasamtökunum Parliamentarians for Global Action (PGA), alþjóðlegum þrýstihópi gegn kjarnorkuvopnum. Með samtökunum varð til tengslanet stjórnmálamanna og aðgerðarsinna sem nýst hefur Ólafi Ragnari allt til þessa dags. Hann notar nýyrðið „tengslajarl“ um þá sem ná langt við myndun tengslanets (e. networking). Í bókinni eru mörg dæmi um hve þéttriðið þetta net Ólafs Ragnars sjálfs er. Til að nýta sér það til fulls varð hann oft að starfa „utan prótokolls“ eins og hann sjálfur orðar það.
Hann nýtur sín í glímu við áskoranir. Hún fer ekki alltaf fram „innan prótókolls“. Hann ritaði t.d. árið 1998 Jiang Zemin, þáverandi forseta Kína, bréf frá Seattle í Bandaríkjunum til að „leggja grunn að auknum tengslum við Kína og reifa helstu svið sem gætu orðið vænleg til samvinnu“, segir hann (22) og einnig: „Það gæti skipt Ísland verulegu máli að vera á undan öðrum í Evrópu. Of seint yrði að mæta á vettvang þegar allir vildu verða vinir Kína.“ (23)
Með bréfinu lagði hann grunn að eigin stefnu gagnvart Kína sem hann hefur síðan fylgt markvisst.
Bókin sýnir að stundum reyndi á þolrifin í samskiptum Ólafs Ragnars við Davíð Oddsson og Halldór Ásgrímsson. Hann telur að þeir hefðu með samtölum við bandaríska þingmenn getað leikið á Donald Rumsfeld, varnarmálaráðherra Bandaríkjanna, sem lokaði Keflavíkurstöðinni. Til marks um það nefnir hann eigið samtal við John Warner, öldungadeildarþingmann repúblikana, formann hermálanefndar deildarinnar. Enginn íslenskur ráðamaður hefði rætt við hann. Þá segir:
„Mig rak í rogastans. Gat það verið að Davíð og Halldór hefðu ekkert hirt um að flytja málið í þinginu, haldið sig við ranghugmyndir um að forsetinn og hans menn réðu öllu í Washington? Ég hafði í samtölum við þá á Bessastöðum áréttað þá reynslu mína að leiðin til varanlegra áhrifa í Washington lægi í gegnum þingið. Þeir höfðu greinilega ekki gert mikið með þau ráð.“ (113)
Í samtalinu við Warner ákvað Ólafur Ragnar að halda sig við prótokollinn og ræða ekki efnislega um varnarmálin. Ekki kemur fram hvort sendiherra Íslands í Washington var með honum á þessum fundi eða hvaða frásögn hann eða forseti sendi um samtalið inn í íslenska stjórnkerfið.
Innan fámenns íslensks stjórnkerfis verða ráðamenn að stilla saman strengi og miðla upplýsingum sem nauðsynlegar eru við töku mikilvægra ákvarðana. Samhliða utanríkisstefna forseta annars vegar og ríkisstjórnar hins vegar skapar aðeins glundroða.
Af bókinni má ráða að ákvörðun Ólafs Ragnars um að skjóta lögum um Icesave-samningana til þjóðarinnar í ársbyrjun 2010 hafi rofið stjórnmálasamband hans og Jóhönnu Sigurðardóttur forsætisráðherra. Þá var undirbúningur vegna opinberrar heimsóknar forseta Íslands til Indlands á lokastigi en vegna Icesave-þjóðaratkvæðagreiðslunnar „fór ríkisstjórn Jóhönnu í harðan baklás. Vinur minn utanríkisráðherrann [Össur Skarphéðinsson] neitaði að fara með. Hann sagði að mig minnir í fréttum að aðrir gætu verið „töskuberar forsetans“.“ (61)
Ólafur Ragnar segist hafa hringt í Jóhönnu, hann gæti „klárað þessa heimsókn einn“ en hún væri að móðga „eitt af áhrifamestu ríkjunum í efnahagslífi heims“ með því að senda engan ráðherra þegar þetta ríki vildi sýna Íslandi vináttu eftir hrun bankanna. (61)
Þetta hefði Davíð aldrei gert, segir Ólafur Ragnar, að skapa fordæmi um að forsetinn gæti farið einn til formlegra viðræðna við önnur ríki án þess að hafa ráðherra með sér.
Síðsumars árið 2012 ekur Ólafur Ragnar norður að Hólum í Hjaltadal vegna biskupsvígslu. Dagfinnur Sveinbjörnsson, norðurslóða-aðstoðarmaður hans, er með honum. Þeir nota bílferðina til að rita Bútan-konungi bréf um loftslagsmál og Himalajafjöllin, þriðja pólinn. Bréfið gat af sér ráðstefnuröð og styrkti stoðir undir Hringborð norðurslóða sem boðað var til í Hörpu 2013.
Bók Ólafs Ragnars snýst um fjölskrúðugan hóp einstaklinga. Þar kennir margra grasa og hlýtur oft að hafa verið erfitt fyrir höfund að vega og meta hve ítarlega ætti að kynna þá sem nefndir eru til sögunnar. Stundum virðist hann ganga að því sem vísu að lesandinn (eða hlustandinn) viti um hvern er rætt. Föðurnafns Dagfinns sem síðar varð forstjóri Hringborðs norðurslóða er til dæmis ekki getið nema í nafnaskránni.
Textinn er lipurlega saminn og læsilegur. Fjöldi litmynda prýðir bókina. Hún er fallega hönnuð og í henni er nafnaskrá sem auðveldar að sjá á augabragði hverjir koma við sögu.
Ólafur Ragnar sagði um útgáfu bókarinnar að hann hefði ákveðið að „láta vaða“, það er taka áhættu. Annað hefði raunar verið stílbrot af hans hálfu. Að baki svipmyndanna af fólki í bókinni birtist mynd af höfundi sjálfum sem auðveldar og dýpkar skilning á árangri hans. Það eykur gildi bókarinnar.