14.6.2025

Kúvendingin í útlendingamálum

Morgunblaðið, laugardagur, 14. júní 2025.

Á dög­un­um hampaði Sam­fylk­ing­in sér í net­heim­um með mynd af for­ystu­kon­um rík­is­stjórn­ar­inn­ar í rauðum ramma. Fyr­ir neðan mynd­ina stend­ur með stóru letri: Örugg­ari landa­mæri.

Mynd­inni og ramm­an­um fylgdi þessi texti:

„Örugg­ari landa­mæri

Loks­ins munu yf­ir­völd fá upp­lýs­ing­ar um alla flug­f­arþega sem koma til Íslands.

Alþingi samþykkti í dag [6. júní] frum­varp dóms­málaráðherra um þetta. Það er mik­il­vægt fyrsta skref til að tryggja ör­ugg­ari landa­mæri.

Í haust verður lagt fram frum­varp um mót­töku- og brott­far­ar­stöð á landa­mær­un­um.

Rík­is­stjórn Sam­fylk­ing­ar, Viðreisn­ar og Flokks fólks­ins vill stuðla að breiðri sátt í sam­fé­lag­inu um ör­ugg landa­mæri.

Verk­in tala.“

Sam­fylk­ing­in tel­ur þetta allt sér til fram­drátt­ar. Þetta gef­ur til­efni til að rifja upp að það var ekki fyrr en í hlaðvarpsþætt­in­um Einni pæl­ingu í sam­tali við Þór­ar­in Hjart­ar­son 10. fe­brú­ar 2024 sem Kristrún Frosta­dótt­ir gaf til kynna að und­ir for­mennsku henn­ar myndi Sam­fylk­ing­in breyta um stefnu til að tryggja ör­ugg­ari landa­mæri.

For­veri Kristrún­ar á for­manns­stóli, Logi Ein­ars­son, nú­ver­andi há­skóla- og menn­ing­ar­ráðherra, var allt annarr­ar skoðunar í for­mannstíð sinni. Hann hældi sér meðal ann­ars af því að hafa tekið Mette Frederik­sen, for­sæt­is­ráðherra Dana, á beinið vegna harka­legr­ar út­lend­inga­stefnu henn­ar.

Stefnu­breyt­ingu Kristrún­ar í út­lend­inga­mál­um var ekki flaggað af Sam­fylk­ing­unni. Þegar umræður um hana komust á flug fór allt á ann­an end­ann í flokkn­um og hjálp­ar­sveit for­manns­ins var kölluð á vett­vang. Gömlu for­menn­irn­ir Össur Skarp­héðins­son og Ingi­björg Sól­rún Gísla­dótt­ir gerðu lítið úr um­mæl­um Kristrún­ar. Þau hefðu verið „al­menn­ar vanga­velt­ur um ýms­ar hliðar þess­ara mála“, sagði Ingi­björg Sól­rún.

Hættu­stigið var að lok­um orðið svo hátt að frétta­stofa rík­is­út­varps­ins var virkjuð 18. fe­brú­ar 2024. Aðferðin er öll­um kunn. Á skján­um birt­ist eng­inn ann­ar en sjálf­ur Ólaf­ur Þ. Harðar­son, fyrrv. pró­fess­or í stjórn­mála­fræði. Hann taldi: „Vit­leg­ast að hinkra aðeins og sjá hvaða stefna kem­ur úr þessu.“ Kristrún hefði enn ekki lagt fram nein­ar til­lög­ur um breyt­ing­ar.

Vissu­lega má enn spyrja hvort Kristrún hafi lagt fram nokkr­ar til­lög­ur um þessi mál eða bara nýtt sér for­ystu annarra.

Umræður um út­lend­inga­mál­in tóku nýja stefnu hér í janú­ar 2024 þegar Bjarni Bene­dikts­son, formaður Sjálf­stæðis­flokks­ins, gagn­rýndi harðlega niður­læg­ingu Aust­ur­vall­ar í boði Sam­fylk­ing­ar­inn­ar og annarra í meiri­hluta borg­ar­stjórn­ar Reykja­vík­ur. Niður­læg­ingu sem átti ræt­ur að rekja til ákv­arðana Sam­fylk­ing­ar, Viðreisn­ar og Pírata með fram­sókn­ar­menn í taumi.

Um jól og ára­mót voru reist­ar tjald­búðir á Aust­ur­velli í anda út­lend­inga­stefnu flokk­anna sem lutu for­ystu Sam­fylk­ing­ar­inn­ar og studdu málstað Ham­as eft­ir hryðju­verka­árás­ina ógn­væn­legu gegn Ísra­el­um 7. októ­ber 2023.

Stóð tjald­borg­in í rúm­an mánuð við Alþing­is­húsið og lýsti Jón­as Har­alds­son lög­fræðing­ur henni með þess­um orðum hér í blaðinu: „Sjálf­um hef­ur mér sjald­an verið eins mis­boðið á æv­inni, að sjá þenn­an ósóma á sjálf­um Aust­ur­velli, og þá ekki síður að búið væri að reisa stórt tjald með sófa­sett­um og til­heyr­andi drasli við og inni í því tjaldi. Þetta var gert með leyfi þeirra sem stjórna Reykja­vík­ur­borg nú í dag illu heilli.“

Sam­hliða því sem Bjarni Bene­dikts­son tók ein­dregna af­stöðu gegn þess­um ósóma stóð Guðrún Haf­steins­dótt­ir, þáv. dóms­málaráðherra og nú­ver­andi formaður Sjálf­stæðis­flokks­ins, að því að skapa nýj­an póli­tísk­an jarðveg fyr­ir um­bæt­ur í út­lend­inga­mál­um og nýta hann með aug­ljós­an þjóðar­hag að leiðarljósi. Frum­kvæðið var í hönd­um sjálf­stæðismanna.

Um­skipti urðu þá ekki aðeins í stefnu Sam­fylk­ing­ar­inn­ar held­ur tók Þor­gerður Katrín Gunn­ars­dótt­ir, formaður Viðreisn­ar, einnig að tala um út­lend­inga­mál­in á nýj­an hátt. Bæði hún og Kristrún lýstu sig nú fylgj­andi „lokuðu bú­setu­úr­ræði“ fyr­ir fólk á flótta, þótt áður hefðu flokk­ar þeirra af­neitað öllu slíku í nafni mannúðar og fylgt þar stefnu Pírata. Sig­mar Guðmunds­son, nú­ver­andi formaður þing­flokks Viðreisn­ar, var síðasti talsmaður þess­ar­ar pírata­stefnu í flokki sín­um.

Á ár­inu 2024 gafst einnig í fyrsta sinn tæki­færi til að semja við full­trúa ESB um samn­ing sem tryggði ís­lensk­um yf­ir­völd­um aðgang að farþegalist­um allra flug­fé­laga sem hingað koma. Gerð samn­ings­ins er for­senda þess frum­varps sem varð að lög­um á dög­un­um og Sam­fylk­ing­in fagn­ar í montstatus sín­um sem getið er um hér að ofan.

Í ræðum sem Bjarni Bene­dikts­son flutti þegar hon­um og sjálf­stæðismönn­um tókst að snúa vinstri flokk­un­um til betri veg­ar í út­lend­inga­mál­un­um sagði hann 20 millj­arða króna ár­leg­an kostnað skatt­greiðenda vegna gríðarlegs fjölda hæl­is­leit­enda á und­an­förn­um árum „al­ger­lega órétt­læt­an­leg­an“. Þegar hann varð fjár­málaráðherra árið 2013 hefði þessi kostnaðarliður verið inn­an við 500 millj­ón­ir króna.

Póli­tísku þátta­skil­in í út­lend­inga­mál­um urðu árið 2024. Það sem af er þessu ári hafa rúm­lega helm­ingi færri um­sókn­ir borist um alþjóðlega vernd miðað við sama tíma­bil í fyrra. Um­sókn­irn­ar voru 505 á fyrstu fimm mánuðunum í ár en voru 945 á sama tíma í fyrra.

Þetta er stutta út­gáf­an af sög­unni um straum­hvörf­in í út­lend­inga­stefnu ís­lenskra stjórn­valda. Þau hefðu ekki orðið nema vegna mála­fylgju sjálf­stæðismanna. Fimm eða sex sinn­um hafði alþingi hafnað til­lög­um þeirra til þess­ar­ar átt­ar áður en kúvend­ing­in varð.

VG og Pírat­ar féllu út af þingi og nú fagna stjórn­ar­flokk­arn­ir ár­angri sem rekja má til stefnu­for­ystu annarra.