Kínverski stórlaxinn byltir sér
Morgunblaðið, föstudagur 1. maí 2020
Málflutningur kínverskra stjórnvalda vegna COVID-19-faraldursins staðfestir að gjörbreyting hefur orðið á framgöngu þeirra á alþjóðavettvangi. Kínverjar sögðust áður vilja læra af öðrum þjóðum án þess að blanda sér í málefni þeirra. Diplómatar þeirra lágu þó ekki endilega á skoðunum sínum og þeir gátu verið harðir í horn að taka. Skilyrði sem íslenskum stjórnvöldum voru sett þegar Kínaforseti kom hingað árið 2002 voru mörg sérkennileg. Á sínum tíma lét kínverski sendiherrann öllum illum látum vegna samskipta íslenskra stjórnmálamanna við stjórnvöld á Taívan. Ráðamenn erlendra ríkja eru settir í kínverskan skammarkrók ræði þeir við við Dalai Lama – og fleira má nefna.
Þessu hafa margir kynnst eftir áratuga löng samskipti við kínverska stjórnarerindreka. Þegar Kínverjar opnuðu hér sendiráð fyrir tæpri hálfri öld (1972) vakti verulega athygli hve sendiherra þeirra var mikið í mun að fræða íslenska viðmælendur sína um hættuna af hernaðarlegum umsvifum og útþenslu Sovétmanna á Norður-Atlantshafi. Það væri Íslendingum fyrir bestu að treysta samstarf sitt við Bandaríkjamenn og standa vörð um aðildina að NATO. Boðskapurinn var þá í andstöðu við yfirlýsta stefnu vinstristjórnarinnar sem sat hér á landi og vildi loka varnarstöð Bandaríkjamanna á Keflavíkurflugvelli.
Nú blanda kínverskir diplómatar sér í opinberar umræður innan einstakra landa með hörðum aðfinnslum við fjölmiðla séu þeir taldir vega að Kína. Dæmi um framkvæmd þessarar stefnu má sjá á blaðamannafundum, í hringborðsumræðum og samtölum í alþjóðlegum sjónvarpsstöðvum.
COVID-19-blekkingar
Samhliða opinberri áróðursherferð til að bæta hlut Kína vegna COVID-19-faraldursins hefur verið hert á kínverskri sókn með miðlun upplýsinga í netheimum. Þar er leitast við að bæta hlut Kína á kostnað annarra ríkja, einkum Bandaríkjanna, en raunar allra sem vekja reiði í Peking. Fréttaritarar erlendra fjölmiðla eru reknir skýringalítið frá Kína svo að stjórnvöld sitji ein að efni frásagna og frétta.
Kínverski sendiherrann í Reykjavík skammaði leiðarahöfund Morgunblaðsins á dögunum fyrir að vega ómaklega að Kína vegnaCOVID-19-faraldursins. Í Fréttablaðið skrifaði sendiherrann síðan grein 15. apríl til að vekja efasemdir um að veiran ætti í raun uppruna í Wuhan í Kína. Í grein í Fréttablaðinu 27. apríl flettu Þorgeir Eyjólfsson og Hrafn Magnússon ofan af blekkingum sendiherrans. Starfshópur Þjóðaröryggisráðs sem fjallar um upplýsingafalsanir hér á landi vegnaCOVID-19 hlýtur að fara í saumana á framlagi kínverska sendiherrans.
„Stríðsúlfar“
Af nýjustu áróðursherferðinni má ráða að Kínverjar vilji hafa sitt fram á kostnað þess sem gegn þeim stendur. Fyrir Kínverjum vakir ekki að finna sameiginlegan flöt eða samstarfsleið. Í einu af málgagni Kínastjórnar Global Times er nýju stefnunni lýst á þennan veg (16. apríl 2020):
„Þeir dagar eru fyrir löngu liðnir þegar Kínverjar hlýddu skipunum um að sýna undirgefni. Vaxandi virðing Kína í heiminum krefst þess að Kínverjar gæti þjóðarhagsmuna sinna á ótvíræðan hátt. Það sem í raun býr að baki því að Kínverjar eru nú sagðir ganga fram á alþjóðavettvangi í anda „stríðsúlfa“ er breytingin á styrkleikahlutföllum milli Kína og Vesturlanda. Þegar Vestrið hefur ekki lengur getu til að verja hagsmuni sína grípur það í örvæntingu sinni til framkomu í alþjóðasamstarfi sem minnir á fótboltabullur og reynir þannig að viðhalda dvínandi virðingu sinni. Þegar vestrænir diplómatar falla í ónáð finna þeir bragðið af „stríðsúlfa“-diplómatíu Kínverja.“
Orðið „stríðsúlfar“ er sótt til kínverskra kvikmynda, Wolf Warrior I frá 2015 og Wolf Warrior II frá 2017 þar sem bardagahetjur halda heiðri Kínverja á loft. Þessar myndir eru ekki á Netflix en þar má þó finna margar kínverskar kvikmyndir sem verðugt er að skoða vilji menn kynnast því hvernig litið er á útlendinga af þeim sem lúta ritskoðun kínverska kommúnistaflokksins.
Árekstur menningarheima
Þegar margt af því er skoðað sem nú er dreift með blessun kínverskra ráðamanna minnir það á efni bókarinnar The Clash of Civilizations and the Remaking of the World Order - Árekstrar menningarheima og endurgerð heimsmyndarinnar sem Samuel P. Huntington, prófessor við Harvard-háskóla, sendi frá sér árið 1996.
Í öllu því sem síðan hefur gerst í heimsmálunum hafa ráðamenn á Vesturlöndum forðast að skilgreina átök með vísan til ólíkra menningarheima og lagt ofuráherslu á að hafna þjóðernishyggju og halda þeim hópum í skefjum sem höfða til hennar á stjórnmálavettvangi einstakra ríkja.
Lýsingar Huntingtons á afstöðu forystumanna Kína til Bandaríkjanna um miðjan tíunda áratug síðustu aldar sýna að þar spruttu engin kærleiksblóm. Í ágúst 1995 sagði Jiang Zemin Kínaforseti – sem hingað kom 2002 og söng O sole mio í Perlunni – að óvinveitt vestræn öfl hefðu „ekki eitt andartak horfið frá samsæri sínu um að vesturvæða og „sundra“ landi okkar“. Árið 1995 var sagt að meðal kínverskra valdamanna og fræðimanna væri almenn samstaða um að Bandaríkjamenn reyndu „að sundra landsyfirráðum í Kína, kollvarpa stjórnmálum landsins, halda því hernaðarlega í skefjum og ónýta efnahag þess“.
Huntington segir að uppgangur nýs stórveldis raski alltaf stöðugleika og stígi Kína fram sem öflugt veldi verði umbrotin meiri en menn hafi áður kynnst á seinni helmingi annarrar þúsaldarinnar. Hann vitnar í LeeKuanYew, fyrrverandi forsætisráðherra Singapúr, sem sagði 1994: „Umfang tilfærslu Kína í veröldinni er svo risavaxið að heimurinn verður að finna nýtt jafnvægi eftir 30 til 40 ár. Það er ekki unnt að láta eins og þarna sé hver annar stórlax á ferð. Þetta er mesti stórlaxinn í mannkynssögunni.“
Stórlaxinn birtist
Styrkja eða veikja sögulegu atburðirnir núna „ríkið í miðjunni“? Í einflokkslandi undir manni með alræðisvald þarf risaátak til að halda 1.400 milljónum manna í skefjum, vakni grunsemdir um að leynt sé útbreiðslu mannskæðrar veiru. Tökin eru því hert innan lands með stórefldri stafrænni eftirlitstækni. Utan lands er spurt hvort kínverskur efnahagur standi áfram undir fjárfestingum alræðisherrans, belti og braut.
Málsvarar Kínastjórnar segja að lítið þýði fyrir Bandaríkjamenn, 250 ára þjóð og aðeins fjórðung af fjölda Kínverja, að reyna að hafa vit fyrir Kínverjum með meira en 4.000 ára gamla stjórnmálamenningu sína. Þá hafi Kínverjar lært að sýni þeir veikleika vaði Vestrið yfir þá eins og á niðurlægingaröldinni. Nú þegar skammir dynji á Kínverjum úr vestri segi þeir: Enn eina ferðina. Þetta sé því til þess eins fallið að festa kínversku stjórnina í sessi, hún eigi allt sitt undir eldmóði meðal þjóðarinnar gegn þeim sem traðki á henni á tímum erfiðleika. Þess vegna sé ýtt undir þjóðernishyggju og hörku gagnvart öðrum.
Lifum við nú rosalega umbrotatíma vegna kínverska stórlaxins?