Afhjúpunin skók akademíuna
Umsögn um bók, Morgunblaðið, 28. maí 2021
Klúbburinn ***½-
Klúbburinn Eftir Matildu Voss Gustavsson. Þýðandi Jón Þ. Þór. Kilja, 282 bls. Útgefandi: Ugla, Reykjavík 2021.
Eftir lestur bókar Matildu Voss Gustavsson (34 ára) um #metoo-hneykslið sem skók sænsku akademíuna í nóvember 2017 undrast enginn að ári síðar hafi hún fengið stóru sænsku blaðamannaverðlaunin (Stora journalistpriset) fyrir uppljóstrun ársins í grein sinni í Dagens Nyheter ( DN ) sem sagði frá áreiti menningarfrömuðar í garð 18 kvenna. Tveimur árum síðar, í nóvember 2019, sendi Voss Gustavsson frá sér bókina Klúbbinn , gefin út á íslensku af Uglu í þýðingu Jóns Þ. Þórs sagnfræðings.
Í bókinni er ekkert dregið undan í lýsingum á því hvernig menningarfrömuðurinn (s. kulturprofilen) Jean-Claude Arnault hagaði sér. Hálfmisheppnaður Frakki sem þvældist til Stokkhólms og dró að sér athygli á veitingastöðum vegna hárgreiðslu, klæðaburðar og grobbs. Hann kvæntist ungri, virtri skáldkonu, Katarinu Frostenson, sem sat í sænsku akademíunni. Saman ráku þau einkaklúbb, Forum, sem varð eins konar fordyri að viðurkenningu og styrkjum frá akademíunni með velvild sænsku menningarelítunnar.
Orðrómur um kynferðislegt ofbeldi tengdist Forum. Matilda Voss Gustavsson fékk heimild menningarritstjórnar DN til að rannsaka sannleiksgildi hans. Í bókinni lýsir hún stig af stigi til hvers rannsóknarblaðamennskan leiddi og hverjar afleiðingarnar urðu þegar hún birti ítarlega rökstudda grein sína.
Fyrir fjölmiðlamenn er þetta kennslubók í vönduðum vinnubrögðum við rannsóknarblaðamennsku. Blaðamaðurinn varð að ávinna sér trúnað fjölda kvenna. Hvort sem þær vildu koma fram undir nafni eða ekki beindi birting frásagna þeirra athygli að þeim sem þolendum. Þær hefðu ekki treyst hverjum sem var fyrir svo viðkvæmum einkamálum.
Þá vissi Matilda Voss Gustavsson að snúist yrði hart til varnar af klúbbfélögunum, menningarfrömuðinum og áhrifamiklum vinum hans. Þeim hafði áður tekist að kæfa í fæðingu umræður vegna frásagnar blaðs af myrkraverkum í Forum. Áhrifavald menningarvita í sænsku akademíunni er mikið og þeir njóta náðar konungs. Það þarf mikinn slagkraft til að þessi menningarlegi máttarstólpi nötri. Matilda Voss Gustavsson og Dagens Nyheter höfðu hann.
Í nóvember 2017 var Sara Danius, rithöfundur og prófessor í bókmenntum, ritari akademíunnar, fyrst kvenna kjörin til þess. Í bókinni er samúðin með Söru Danius og viðbrögðum hennar við birtingu greinarinnar í DN . Innan akademíunnar var hún milli tveggja elda og átti ekki annan kost en að víkja þaðan í apríl 2018. Sara Danius lést úr krabbameini í október 2019, áður en bókin birtist.
Jón Þ. Þór sagnfræðingur þýðir Klúbbinn lipurlega á íslensku og rennur textinn vel. Vegna margra dagsetninga hefði auðveldað lesturinn að hafa jafnan ártal með dagsetningu. Þá hefði nafnaskrá einnig nýst vel. Loks má minna á regluna um eignarfall karlmannsnafna. Það telst rökrétt og í bestu samræmi við íslenska málhefð að beygja í eignarfalli bæði eiginnafn og ættarnafn sem karl ber.
Jean-Claude Arnault var dæmdur 3. desember 2018 í tveggja og hálfs árs fangelsi. Katarina Frostenson samþykkti að víkja úr akademíunni eftir að fallist var á kröfu hennar um að fá að búa áfram í íbúð akademíunnar í Vasastan í Stokkhólmi og að henni yrðu greiddar 13.000 sænskar krónur á mánuði til æviloka svo að hún gæti helgað sig skáldskap.
Afhjúpun Matildu Voss Gustavsson vakti heimsathygli og varð til þess á árinu 2018 að reglum akademíunnar var breytt á þann veg að enginn er neyddur til að sitja þar til æviloka. Á árinu 2018 var úthlutun bókmenntaverðlaunanna frestað um eitt ár. Efnistök blaðakonunnar og trúverðugleiki hennar ásamt hugrekki og vandaðri ritstjórn Dagens Nyheter sannaði þarna hverju góð blaðamennska fær áorkað.