Jón Baldvin, EES og bankahrunið
Morgunblaðið, þriðjudagur 10. febrúar, 2009.
Þessi söngur birtist jafnt í sjónvarpi, útvarpi, dagblöðum og fyrirlestrum. Hann var meira að segja fluttur á tröppum Ráðherrabústaðarins við Tjarnargötu 25. október 2008, þegar Kolfinna, dóttir Jóns, gaf honum tækifæri til að birtast þar í keppni við mótmælastöðu á Austurvelli undir stjórn Harðar Torfasonar.
Jón Baldvin Hannibalsson sagði skilið við beina stjórnmálaþátttöku árið 1998 en þá skipaði Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra hann sendiherra Íslands í Washington og síðar varð hann sendiherra Íslands í Helsinki fram undir lok nóvember 2005.
Strax árið 2004 tóku að birtast viðtöl við Jón Baldvin, sem þóttu gefa til kynna, að hann ætlaði að snúa sér aftur að stjórnmálastörfum úr sendiherrastólnum. Þá var það meðal höfuðmála hans að afnema æviráðningu embættismanna ríkisins, enda var hann að ljúka sínum embættismannsferli. Ögmundur Jónasson, formaður BSRB, núverandi heilbrigðisráðherra, brást hart við þessu og minnti lesendur vefsíðu sinnar á, að snemma á 10. áratugnum hefðu sjúklingar talið sig nauðbeygða til að stofna varnarsamtök gegn aðför jafnaðarmannanna Jóns Baldvins og Sighvats Björgvinssonar að hag þeirra og hefðu þau hlotið nafnið Almannaheill. Velferðarástinni væru greinilega takmörk sett.
Síðan hefur Jón Baldvin oft gefið til kynna, að hann væri til þess búinn að bjóða sig fram til starfa á alþingi, en framboðið virðist til þessa meira en eftirspurnin. Síðast sagði hann af þegnlegu lítillæti á fundi Samfylkingarinnar á Akureyri 23. janúar 2009:
„Ég hef mokað heilmikinn skít í íslenskri pólitík í að minnsta kosti sextán ár. Sá maður sem hefur löngun til þess að moka meiri skít hlýtur að vera eitthvað meira en skrýtinn. Hitt er annað mál að mér rennur blóðið til skyldunnar. Þegnskyldan er þarna, og þegnskylda væri í því fólgin að moka þennan skít sem aðrir hafa komið okkur í.“
Hvað er það, sem knýr Jón Baldvin helst áfram í stjórnmálabaráttunni á líðandi stundu? Jú, að ýta Íslandi tafarlaust inn í Evrópusambandið og síðan enn og aftur rógurinn um Sjálfstæðisflokkinn. Samkvæmt grein hans í Morgunblaðinu 5. febrúar er höfuðsynd sjálfstæðismanna þessi: „Það ber ekki vott um mikla forystuhæfileika að geta ekki á 14 árum gert upp hug sinn til stærsta viðfangsefnis samtímans, sem er aðild Íslands að Evrópusambandinu.“
Þetta er frekjuleg afskiptasemi af innri málefnum Sjálfstæðisflokksins. Jóni Baldvini hefur líklega aldrei dottið í hug að ganga í raðir sjálfstæðismanna og vinna Evrópuskoðun sinni fylgi. Strax eftir að Ísland var gengið í evrópska efnahagssvæðið (EES) 1. janúar 1994 tók Jón Baldvin að prédika aðild Íslands að Evrópusambandinu, þvert á eigin boðskap, þegar EES-samningurinn var til meðferðar í alþingi.
Umpólun Jóns Baldvins í Evrópumálunum á þessum tíma varð ekki til að auka vinsældir Alþýðuflokksins í kosningum 1995, fylgið minnkaði úr 15,5% 1991 í 11,4% 1995. Fylgi Alþýðuflokksins var um 5%, þegar það var síðast mælt í skoðanakönnun, áður en flokkurinn stofnaði kosningabandalag undir merkjum Samfylkingarinnar árið 1999. Jón Baldvin réðst að forvera sínum á formannsstóli í Alþýðuflokknum, Kjartani Jóhannssyni, fyrir að kunna ekki að fiska á atkvæðamiðum! 1983, árið áður en Jón Baldvin varð formaður, fékk Alþýðuflokkurinn 11,7% atkvæða en 11,4% í síðustu kosningum Jóns Baldvins sem formanns.
Eitt af höfuðmálum Jóns Baldvins sem formanns Alþýðuflokksins var að sameina vinstrimenn í einum flokki. Að því vann hann á þann veg, að Jóhanna Sigurðardóttir klauf Alþýðuflokkinn fyrir þingkosningar 1995 og stofnaði Þjóðvaka.
Síðan 1995 hefur enginn flokkur gert aðild Íslands að Evrópusambandinu að kosningamáli. Ætlar Samfylkingin að gera það í vor? Er það skynsamlegasta svar Íslendinga við þvingunum frá Brussel vegna Icesave-reikninganna? Undir forystu utanríkisráðherra Samfylkingarinnar hefur verið lögð höfuðáhersla á að styggja ekki Evrópusambandið með lögfræðilegum ágreiningi eftir bankahrunið. Skyldi flokkurinn telja það spilla fyrir aðild?
Jón Baldvin Hannibalsson hefur ekki neina málefnastöðu til að ráðast að Sjálfstæðisflokknum vegna Evrópustefnu flokksins. Tónn hans er falskur, þegar hann lýsir aðild að Evrópusambandinu sem helsta bjargráði íslensku þjóðarinnar um þessar mundir. Honum finnst sem sé mestu skipta á þessum örlagatímum að semja um Icesave að kröfu sambandsins, grafa undan íslenskum landbúnaði og afsala þjóðinni rétti til yfirráða á auðlindum sjávar og líklega orkulindum, ef marka má nýlegar yfirlýsingar frá Brussel um, að orkunýting skuli verða sameiginlegt ESB-verkefni.
Jón Baldvin kennir Sjálfstæðisflokknum um það, sem hann kallar „skuldafangelsi“ þjóðarinnar eftir bankahrunið, um leið og hann segir forystu um samningana um evrópska efnahagssvæðið hafa verið hjá honum, sjálfum Jóni Baldvini, en ekki sjálfstæðismönnum.
Ingimundur Friðriksson, fráfarandi seðlabankastjóri, birti hinn 6. febrúar erindi um aðdraganda bankahrunsins í október 2008. Þar er meðal annars að finna þessa greiningu:
„Augljóst er að bankarnir voru orðnir of stórir miðað við stærð íslenska þjóðarbúsins. Þeir nýttu sér laga- og regluumhverfi, gott lánshæfismat og einstaklega hagfelld skilyrði á alþjóðlegum mörkuðum til mjög hraðs vaxtar. Hin evrópska umgjörð gerði þetta kleift
Eftir á að hyggja hefði öruggasta leiðin til þess að koma í veg fyrir hrun bankanna e.t.v. verið sú að setja í upphafi þrengri skorður við starfsemi þeirra en fjármálafyrirtækja í öðrum löndum Evrópska efnahagssvæðisins, þ.e. þeir fengju ekki að njóta þeirra réttinda sem EES-samningurinn fól m.a. í sér fyrir fjármálafyrirtæki. Þar með hefði Ísland ekki orðið fullgildur þátttakandi í innri markaði Evrópusambandsins. Ég læt öðrum eftir að svara hvort stjórnmálalegur stuðningur hefði verið við hamlandi reglur á bankana á sínum tíma. Hins vegar blasir við að bankarnir nýttu kjöraðstæður til þess að vaxa hraða en langtímaforsendur reyndust til eins og mál skipuðust.“
Sé einhverri einni pólitískri stórákvörðun um að kenna, þegar litið er til bankahrunsins, er það aðildin að evrópska efnahagssvæðinu, sem Jón Baldvin Hannibalsson hefur talið stærstu rauðu rósina í hnappagati sínu. Það er mannlegt, að Jón Baldvin vilji skella pólitískri skuld vegna bankahrunsins og alls annars á aðra, en ekki stórmannlegt.