Uppnám á æðstu stöðum
Morgunblaðið, föstudagur, 14. desember 2018
Angela Merkel og Theresa May eru á útleið úr stjórnmálum. Ekki er lengur spurt hvort heldur hvenær. Emmanuel Macron hefur stigið af hefðartindinum í von um að stilla til friðar í Frakklandi. Í þremur öflugustu Evrópuríkjunum er pólitískt uppnám á æðstu stöðum. Sömu sögu er að segja um Bandaríkin þar sem þrengir að Donald Trump. Hér verður litið til Þýskalands, Frakklands og Bretlands.Þýskaland
Annegret Kramp-Karrenbauer var kjörin formaður Kristilega demókrataflokksins (CDU) í Þýskalandi föstudaginn 7. desember. Hún tekur við formennskunni eftir 18 ára setu Angelu Merkel. Hún er sama sinnis og Merkel, vill halla sér inn að miðjunni. Merkel kallaði hana frá Saarlandi í febrúar 2018 og gerði að framkvæmdastjóra CDU í Berlín. Nú er Annegret Kramp-Karrenbauer (AKK) orðin flokksformaður. Merkel vill halda kanslaraembættinu út kjörtímabilið, til 2021.Ekki er ólíklegt að AKK vilji fá að sanna sig sem kanslari fyrir kosningarnar 2021 eða fyrr til að kanna traust kjósenda í sinn garð og CDU. Hún hikaði ekki við að rjúfa þing og boða til kosninga í Saarlandi til að styrkja stöðu sína. Hún sat þar sem forsætisráðherra frá 2011 til 2018.
Þegar litið er til Saarlands er annað en stærð og mannfjöldi sem réð því að Merkel fékk augastað á AKK sem eftirmanni sínum. Stjórnmálaskýrendur segja að skjótan frama nýs formanns CDU megi rekja til úrslita kosninga til landsþingsins í Saarlandi árið 2017. Þá óttaðist Merkel vinsældir og athyglina sem Martin Schulz, kanslaraefni jafnaðarmanna (SPD), hlaut. Skoðanakannanir vorið 2017 sýndu að hann mundi sigra Merkel í sambandsþingskosningunum í september 2017. Schulz naut 100% stuðnings innan SPD og fór með himinskautum.
Vinsældir Schulz meðal eigin flokksmanna sögðu ekki alla söguna. Þær mældust meðal annars í þingkosningum einstakra sambandslanda og þar var Saarland fyrst í röðinni. Í þeim sigraði Annegret Kramp-Karrenbauer með um 40% atkvæða. Schulz missti fótanna á sigurgöngu sinni og Merkel fékk áhuga á að kynnast AKK nánar og nýta krafta hennar í þágu CDU-flokksins alls. Schulz er týndur og tröllum gefinn.
Fyrsta formannsverk AKK var að gera Paul Ziemiak að arftaka sínum sem framkvæmdastjóra flokksins. Hann var formaður ungliðahreyfingar flokksins og harður gagnrýnandi útlendingastefnu Merkel sem hefur verið CDU til vandræða síðan 2015.
Þótt Merkel og AKK séu í megindráttum samstiga tryggir það ekki snurðulaust samstarf þeirra. Innan CDU þekkja menn sögu um það. Helmut Kohl valdi Angelu Merkel sem eftirmann sinn en lagði síðar fæð á hana. Sannaðist þar að fyrir sterka flokksforingja getur verið pirrandi að sitja án allra þráða í hendi sér.
Frakkland
Sömu vikur og Martin Schulz fór sigurför í skoðanakönnunum í Þýskalandi vorið 2017 beindist athygli umheimsins að einstakri framgöngu Emmanuels Macrons í forsetakosningunum í Frakklandi. Lítt þekktum bankamanni tókst að mynda um sig stjórnmálahreyfingu og stemningu sem fleytti honum í forsetaembættið og tryggði honum nokkrum vikum síðar hreinan meirihluta á franska þinginu.Litið var á Macron sem fulltrúa nýrra tíma og nýrrar kynslóðar Frakka sem ætlaði að losa um stöðnunarhlekki fransks þjóðlífs, rífa upp efnahaginn og ekki láta undan þeim sem þyldu engar breytingar, jafnvel þótt beitt yrði hefðbundnum frönskum aðferðum og efnt til mótmæla á götum úti. Macron nýtur nú minni stuðnings en nokkur forvera hans og aðstoðarmenn eru sagðir óttast að reynt verði að ræna hann völdum.
Í 13 mínútna sjónvarpsávarpi mánudaginn 10. desember 2018 viðurkenndi Macron að sér hefði ekki tekist að virkja frönsku þjóðina til samstarfs við sig. Þá höfðu staðið stöðug mótmæli frá 17. nóvember. Þau hófust vegna boðaðra hækkana á eldsneytissköttum í byrjun árs 2019 en snerust síðan harkalega gegn forsetanum og stjórn hans.
„Ég veit að ég hef sært sum ykkar með ummælum mínum,“ sagði forsetinn og taldi þjóðina á „sögulegum tímamótum“. Macron sagði reiði friðsamra mótmælenda „skiljanlega“ og hún kynni að „skapa tækifæri“. Deyfð hefði verið yfir þjóðlífinu í 40 ár, þjóðin hefði látið sér það lynda „vegna hugleysis“. Ekkert réttlætti þó ofbeldisaðgerðir og árásir á lögreglumenn eða opinberar eignir.
Hann lofaði meðal annars 100 evru mánaðarlegri hækkun á lágmarkslaunum í rúmlega 1.400 evrur (rúmlega 200.000 ísl. kr). Forsetinn hafnaði kröfu mótmælenda um að endurvekja auðlegðarskatt sem hann afnam að hluta í fyrra. Sósíalistinn François Mitterrand innleiddi skattinn í forsetatíð sinni fyrir 30 árum.
Hvort Macron hafi í raun tekist að snúa vörn í sókn með ávarpi sínu sést nú um helgina. Þátttaka í mótmælum þá gefur vísbendingu um það.
Hryðjuverkaárás í Strassborg að kvöldi þriðjudags 11. desember minnti Frakka á hve samfélagsgerðin er brothætt og mikils virði að standa vörð um hana. Gulvestungar hljóta að taka mið af því eins og aðrir.
Bretland
Theresa May varð forsætisráðherra Breta sumarið 2016 þegar David Cameron hrökklaðist frá völdum eftir að þjóðaratkvæðagreiðslan um afstöðu Breta til aðildar að ESB fór á annan veg en hann vildi.Til að sanna styrk sinn og fá öruggt umboð til að semja um ESB-úrsögn Breta rauf May þing og boðaði til kosninga tæpu ári eftir að hún varð forsætisráðherra. Íhaldsflokkurinn hlaut hlutfallslega mikið fylgi (42,4%) en tapaði 13 þingsætum. Í stað þess að leiða stjórn með 17 þingmanna meirihluta sat May uppi með minnihluta á þingi og varð að semja við Lýðræðislega sambandsflokkinn á Norður-Írlandi til að tryggja stjórn sinni nægan þingstuðning.
Þótt May hafi ekki
viljað Breta úr ESB vinnur hún markvisst að úrsögninni en með svo
hörmulegri niðurstöðu að meirihluti þingmanna er andvígur henni.
Hún féll frá að bera tillögu sína undir atkvæði þingsins 11.
desember og miðvikudaginn 12. desember varð hún að verjast
vantrausti innan eigin þingflokks. Hún hélt velli sem leiðtogi með
200 atkvæðum gegn 117 eftir að hafa boðað að hún mundi ekki leiða
flokkinn til kosninga árið 2022. May nýtur trausts en allur vindur
er úr seglum hennar.
Brexit-áhugamenn beittu sér fyrir vantraustinu og þeir eru jafnfúlir í garð May nú og áður. Flokksreglur banna þeim sambærilegt áhlaup á hana næstu 12 mánuði. Hún kann að nota skjólið til að semja við stjórnarandstöðuna um Brexit-niðurstöðu sem nýtur meirihluta á þingi.
Ágreiningurinn snýst um varnaglaákvæði varðandi Norður-Írland. Deila um Gíbraltar milli Breta og Spánverja var leyst með bréfi og blessun framkvæmdastjórnar ESB. Svipuð lausn kann að finnast vegna norðurírska varnaglans.