Um páska
Morgunblaðið, laugardagur 19. apríl 2025.
Krossfesting Jesú Krists og för Móse í gegnum Rauðahafið eru tvær lykilfrásagnir í kristinni trú; saman tengjast þær boðskap páskanna um frelsi, fórn og von.
Jesús frá Nasaret var dæmdur til dauða af rómverskum yfirvöldum, að beiðni æðstu presta og leiðtoga samfélagsins. Krossfesting hans var ekki aðeins dauðarefsing heldur einnig niðurlæging og tákn um algjöra útskúfun. Á krossinum þoldi Kristur djúpstæðustu þjáningu og einsemd. Krossinn sýndi þó einnig raunverulegan kærleika Guðs til mannanna. Jesús tók á sig syndir heimsins og með dauða sínum opnaði hann leiðina til endurlausnar.
Á þriðja degi, páskadegi, reis Jesús upp frá dauðum. Upprisan er hornsteinn kristinnar trúar, hún táknar sigur lífsins yfir dauðanum, ljóssins yfir myrkrinu og vonarinnar yfir örvæntingunni. Með upprisunni staðfesti Kristur að þjáning og dauði eiga ekki lokaorðið heldur lífið sjálft. Páskarnir kenna okkur að Guð hefur sigrast á dauðanum, allir menn geta eignast hlutdeild í þessu nýja lífi og voninni sem af því leiðir.
Samhliða frásögninni um krossfestingu og upprisu Krists er saga Móse og Ísraelsþjóðarinnar sem gekk í gegnum Rauðahafið þegar hún flúði undan ánauð Egypta.
Í annarri Mósebók segir frá því hvernig Guð leiddi lýð sinn í frelsi úr þrældómi og kúgun. Ísraelar stóðu frammi fyrir Rauðahafinu, her Egypta var þeim að baki og öll von virtist úti. Þá tók Guð til sinna ráða, vatnið klofnaði og þjóðin komst þurrum fótum og óhult í gegn. Þegar Egyptar eltu Ísraela féllu öldurnar aftur saman og gleyptu herinn. Þannig frelsaði hafið Ísraelsþjóðina og gerði út af við kúgarana sem höfðu haldið henni í ánauð.
Sagan um för Móse gegnum Rauðahafið er að kristinni hefð túlkuð sem tákn fyrir frelsun mannsins frá synd og dauða. Rétt eins og Ísraelsþjóðin var leidd úr þrældómi í frelsi leiðir dauði og upprisa Krists mannkynið úr fjötrum syndarinnar inn í frelsi náðarinnar. Rauðahafið er þannig táknmynd skírnarinnar, þar sem gamalt líf deyr og nýtt líf með Kristi vaknar.
Saman standa þessar tvær frásagnir fyrir þann kjarna páskanna að Guð veitir manninum frelsi og nýtt líf með dauða og upprisu Krists. Páskarnir minna okkur á að jafnvel á dimmustu augnablikum er von. Guð stendur með manninum gegn öllum ógnum og þjáningum heimsins. Ekkert afl getur skilið okkur frá kærleika Guðs sem birtist í Jesú Kristi.
Eins og Ísraelar þurftu að taka fyrsta skrefið út í Rauðahafið í trú á að Guð myndi leiða þá í gegn hvetur upprisa Krists okkur til að lifa í trúnni á að lífið sé sterkara en dauðinn, kærleikurinn máttugri en hatrið, og vonin öflugri en óttinn.
Þannig verða páskarnir ekki aðeins hátíð um það sem eitt sinn gerðist, heldur lifandi veruleiki sem gefur okkur styrk og kjark til að mæta hvers kyns aðstæðum í trausti til Guðs sem aldrei yfirgefur manninn heldur leiðir hann stöðugt í átt til lífs, frelsis og nýrrar byrjunar.
Textarnir segja okkur einnig að fyrir hendi séu tvær leiðir, annars vegar vald mannsins sem dæmdi Krist til dauða og hneppti Egypta í ánauð og hins vegar forsjá Guðs sem breytir dauðanum í líf og brýtur fjötra ánauðarinnar.
Frægur kvikmyndaleikstjóri í Hollywood, Cecile B. DeMille, gerði 1956 kvikmyndina Boðorðin tíu og lék Charlton Heston Móse. Var myndin sýnd hér í Laugarásbíói við mikla aðsókn undir árslok 1960. Upphaf myndarinnar var óvenjulegt, þar flutti DeMille ávarp. Hann sagði:
„Boðskapur þessarar myndar er hvort menn eigi að lúta guðslögum eða hvort þeir eigi að búa við geðþóttavald einræðisherra eins og Ramses [Faraó Egypta]. Eru mennirnir eign ríkisins eða eru þeir frjálsar sálir undir Guði? Þessi sama barátta er enn háð um heim allan nú á tímum.“
Þessi orð eiga við enn þann dag í dag þegar frjálslyndar lýðræðisþjóðir eiga undir högg að sækja vegna ásóknar einræðis- og harðstjórna og vaxandi öfgahyggju á heimavelli. Hér er um sígilt álitaefni að ræða.
Móse leiðir þjóð sína burt frá kúgun og fer síðan upp á Sínaífjall og fær boðorðin tíu beint frá Guði eftir langa dvöl í kyrrð og einveru.
Túlkun gyðinga á leiðsögn Guðs til Móse er ekki aðeins trúarleg heldur hefur hún einnig á sér pólitíska og siðferðilega hlið. Bent er á að nútíminn hafi mótast af fjórum byltingum: í Bretlandi (1688) og Bandaríkjunum annars vegar og Frakklandi og Rússlandi hins vegar. Í Bretlandi og Bandaríkjunum hafi menn hlotið innblástur frá Guði. Í Frakklandi og Rússlandi hafi veraldleg heimspeki ráðið. Í fyrri löndunum tveimur hafi frjáls þjóðfélagsgerð fæðst en í hinum tveimur hafi byltingarnar getið af sér harðstjórnir.
Í ljósi þessara frásagna má líta til heiðingjans Þorgeirs Ljósvetningagoða á ögurstundu í sögu Íslands. Þegar trúardeilur ógnuðu sjálfu þjóðveldinu og klofningur virtist óumflýjanlegur lagðist Þorgeir undir feld á Þingvöllum og hugleiddi málið í einveru.
Eftir sólarhring kynnti hann þá niðurstöðu að landið skyldi sameinast undir kristinni trú en með nokkrum sáttatillögum til að viðhalda friði.
Þó að engin kraftaverk fylgi frásögninni er feldurinn, kyrrðin og hugleiðslan táknræn – og minnir um margt á bæði einveru Móse á fjallinu og krossgöngu Krists.
Þorgeir fórnaði ekki lífi sínu, hann lagði sjálfan sig að veði sem siðferðislegan dómara, og með visku sinni kom hann á sátt og umbreytingu. Hann stendur þar með eins og brú milli Móse og Krists – veraldlegur sáttasemjari sem leiðir þjóð í trú, með orðlausri dýpt og ábyrgri fórn.