Þungi útlendingamála í evrópskum stjórnmálum
Morgunblaðsgrein 07. 09. 18
Annars vegar lifum við á tímum þegar fylgjast má með atburðum um leið og þeir gerast og hins vegar sjá þessa sömu atburði draga dilk á eftir sér mörgum árum síðar.
Allur heimurinn fylgdist með því árið 2015 þegar hundruð þúsunda manna streymdu frá Mið-Austurlöndum og Norður-Afríku til Evrópu.
Sá kostur var fyrir hendi að hefta för þessa fólks norður eftir álfunni og grípa strax til ráðstafana á borð við þær sem nú er beitt af stjórn Ítalíu þegar hún neitar meira að segja fámennum hópum úr björgunarskipum um landvistarleyfi. Þessi kostur var ekki nýttur heldur var fólkinu heimilað að fara norðar í álfunni. Stjórnvöld Þýskalands og Svíþjóðar opnuðu landamæri sín.
Þýskaland
Kosið var til þýska sambandsþingsins í fyrra og þar galt Angela Merkel þess að hafa opnað landamærin árið 2015. Nú fyrir nokkrum vikum töldu margir að stjórn Merkel kynni að falla vegna þess að kristilegur samstarfsflokkur hennar í Bæjaralandi (CSU) segði skilið við stjórn hennar með vísan til ágreinings um útlendingamál.
CSU-menn vilja sýna íbúum Bæjaralands, fyrir kosningar hjá sér í október, að þeir standi í lappirnar í útlendingamálum. Á þann veg reyna þeir að stöðva framgang stjórnmálaafla í Þýskalandi sem hefur vaxið ásmegin vegna fjölgunar innflytjenda í landinu.
Þar ber hæst flokkinn Alternative für Deutschland (AfD) (Annar kostur fyrir Þýskaland) sem upphaflega ætlaði að berjast gegn evrunni en snerist gegn útlendingum. Í vikunni birtist niðurstaða könnunar sem sýnir AfD annan stærsta flokk Þýskalands með 17% en Jafnaðarmenn í þriðja sæti með 16%.
Arftakar gamla kommúnistaflokksins í Austur-Þýskalandi hafa nú stofnað flokk, Aufstehen (Rísið upp), til að ná í fylgi frá AfD. Útlendingaóvildin hefur leitt til þess að kjósendur Die Linke (Vinstri) í austurhluta Þýskalands færa sig yfir á AfD.
Mótmælin í Chemnitz (fyrrum Karl Marx Stadt) í Saxlandi, austurhluta Þýskalands, undanfarnar vikur eru sýnilegt merki um útlendingaólguna í Þýskalandi. Þar eru gamlir kommúnistar teknir til við að heilsa að nasistasið fyrir framan risavaxna styttu af Karli Marx til að árétta stefnufestu sína og andúð á útlendingum.
Svíþjóð
Á morgun verður gengið til þingkosninga í Svíþjóð. Spár benda til þess að Svíþjóðardemókratarnir (SD) auki verulega fylgi sitt. Þeir mældust sl. sunnudag með 20% fylgi (fengu 13% 2014). Jafnaðarmenn mældust með 23,8% (fengu 31% 2014) og Moderaterna (mið-hægri) 17% (fengu 23% 2014).
Fylgi uppnámsflokka mælist oft meira fyrir kosningar en úrslit þeirra sýna. Hvort svo sé í Svíþjóð kemur í ljós. SD hafa að minnsta kosti siglt öruggan byr í kosningabaráttunni og haldið trúverðugleika sínum þótt hart sé að þeim vegið og með þungum orðum. Barátta þeirra hefur meðal annars leitt til harðari útlendingastefnu hjá hinum flokkunum í toppsætunum.
Margir sænskir jafnaðarmenn líta öfundaraugum til flokkssystkina sinna í Danmörku. Mette Frederiksen, formaður danskra jafnaðarmanna, segir að hún ætli að fylgja harðri útlendingastefnu fram að kosningum á næsta ári og eftir þær hvað sem aðrir flokkar vinstra megin við miðju segja. Hún var um tíma dómsmálaráðherra og veit hvað við er etja vegna innflytjendavandans.
Þremur árum eftir að flótta- og farandfólkið streymdi til Svíþjóðar berast stöðugt fréttir af brenndum bifreiðum, sprengjukasti og skotbardögum (129 í Stokkhólmi í fyrra, 19 banvænir). Voðaverkin eru oftast unnin í félagslega óhrjálegum úthverfum þar sem margir innflytjendur búa. Stjórnmálamenn komast ekki hjá því að ræða þessi vandamál í aðdraganda kosninganna. Um langt skeið ríkti þöggun um þau. Í þessu andrúmslofti vex fylgi Svíþjóðardemókratanna.
Um 400.000 manns – 163.000 árið 2015 – hafa sótt um hæli í Svíþjóð undanfarin sex ár. Hvergi í Evrópu er tala hælisleitenda jafnhá miðað við höfðatölu og í Svíþjóð. Undir lok síðasta árs fór íbúafjöldinn þar yfir 10 milljón manna markið.
Efnahagslega standa Svíar vel að vígi: atvinnuleysi er með því minnsta í áratug og hagvöxtur ætti að verða um 3% í ár með lítilli verðbólgu. Staða ríkissjóðs er góð. Líklega finnst kjósendum bara sjálfgefið að hagkerfið virki vel. Þetta á að minnsta kosti við um þá sem ræða ekki annað en útlendingamálin og ætla að leggja SD lið til að herða stefnuna og helst loka alveg á hælisleitendur.
Gamalgrónu stóru sænsku flokkarnir hafa hert útlendingastefnu sína. Vegna ráðstafana rauðgrænu ríkisstjórnar Svíþjóðar fækkaði hælisumsóknum í 26.000 í fyrra. Stefan Löfven, forsætisráðherra jafnaðarmanna, vill enn helminga þessa tölu. Honum er ljóst hve stefna stjórnvalda einstakra landa ræður miklu um hvort fólk leitar þar hælis. Straumnum er að verulegu leyti stjórnað af smyglurum sem taka stórfé fyrir þjónustu sína.
Nú boða stjórnvöld að sænskum lögreglumönnum verði fjölgað um 10.000 og refsingar hertar fyrir afbrot vegna meðferðar skotvopna og fyrir kynferðisafbrot. Hætt verði fjárhagslegri aðstoð við skilríkjalausa útlendinga og staðið hraðar að brottvísunum og brottflutningi þeirra sem neitað er um hæli. Moderatarnir hafa svo lofað að draga úr félagslegri aðstoð við flóttafólk.
Óvissa
Hér skal engu spáð um úrslit kosninganna í Svíþjóð eða hvernig stjórn verður mynduð þar að kosningum loknum. Reynslan frá Noregi, Danmörku og Finnlandi sýnir að ekki er auðvelt fyrir flokka með stefnu eins og þá sem SD boðar í útlendingamálum að skapa sér valdasess innan stjórnmála- og flokkakerfisins.
Þetta getur tekið nokkur kjörtímabil. Norski Framfaraflokkurinn á nú aðild að ríkisstjórn annað kjörtímabilið í röð eftir að hafa verið lengi úti í kuldanum.
Danski þjóðarflokkurinn hefur aldrei átt ráðherra í ríkisstjórn en forseti þingsins, Pia Kjærsgaard, er úr þeirra röðum. Hörð stefna flokksins í útlendingamálum er ráðandi í dönskum stjórnmálum.
Á þingi Norðurlandaráðs mynda Svíþjóðardemókratar, Danski þjóðarflokkurinn og að minnsta kosti hópur úr Finnaflokknum sérstakan þingflokk, Norrænt frelsi. Framfaraflokkurinn hefur ekki átt þar aðild en það kann að breytast.
Fylgisaukning SD hefur leitt til stefnubreytingar hjá hefðbundnu stóru flokkunum í Svíþjóð. Á sænska þinginu er hins vegar ekki ljáð máls á samvinnu við SD um stjórn landsins. Að þessu leyti hafa sænskir stjórnmálamenn ekki enn fetað í fótspor Dana, Norðmanna og Finna eða Austurríkismanna og Ítala. Hitt er ljóst að fái SD um 20% fylgi stenst ekki að nota öfgastimpilinn áfram á flokkinn.
Þremur árum eftir að landamæri opnuðust fyrir farand- og flóttafólk í Evrópu fjölgar kjörnum fulltrúum þeirra sem er nóg boðið í útlendingamálum. Næsta ár verður kosið til ESB-þingsins í öllum ESB-ríkjunum samtímis þá skýrast þessar nýju línur evrópskra stjórnmála enn frekar.