Þjóðaröryggi á hættutímum
Morgunblaðið, laugardagur 26. nóvember 2022.
Ofbeldisverk Rússa í Úkraínu fara ekki fram hjá neinum. Í hvert sinn sem tekst að hrekja Rússa á brott frá svæðum sem þeir hafa lagt undir sig – nú síðast Kerson – birtast frásagnir um gripdeildir, mannrán, nauðganir, pyntingar, lík á víðavangi og fjöldagrafir barna og almennra borgara.
Breski blaðamaðurinn Charles Moore sagði um síðustu helgi:
„Þótt að manni sæki sú hroðalega tilfinning að Pútin og fylgismenn hans séu sadistar sem njóti þess virkilega sem þeir gera, skemmtir Pútin sér ekki við neitt af þessu. Fyrir honum vakir að sýna að vestræn siðmenning, sem hann hatar, skorti styrk til að stöðva sig.“
Sanna Marin, forsætisráðherra Finna, sagði hér í vikunni að ekkert annað dygði til að stöðva Rússa en sigur Úkraínumanna. Að honum yrðu þjóðir Evrópu að stuðla, annars yrðu þær og gildi þeirra fótum troðin.
Nýleg atvik sýna bein áhrif stríðsins hér á okkar slóðum: Skemmdarverk á Nord Stream gasleiðslunum í Eystrasalti; ótti Norðmanna við njósnir á olíu- og gasvinnslusvæðum sínum og handtökur á mönnum sem grunaðir eru um dróna-njósnir þar; hækkun á viðbúnaðarstigi norska hersins og truflanir á netsambandi milli Skotlands og Hjaltlands annars vegar og Hjaltlands og Færeyja hins vegar vegna tjóns á neðansjávarstrengjum. Allt er þetta til marks um fjölþáttahernað í nágrenni Íslands.
Mikilvægi siglinga og flutninga til norskra hafna fyrir norðan Ísland eykst með aðild Svía og Finna að NATO. Er rætt um að Narvik verði móttökuhöfn komi til liðs- og birgðaflutninga frá Norður-Ameríku til Skandinavíuskagans. Tillaga er um að Noregur og Ísland falli undir sameiginlegu NATO-herstjórnina í Norfolk í Bandaríkjunum. Hún var lögð niður árið 2009 en endurreist undir nýju nafni í júlí 2021. Keflavíkurstöðin sem Bandaríkjamenn ráku hér frá 1951 til 2006 heyrði undir NATO-herstjórnina í Norfolk á sínum tíma.
„Fjölskyldumynd“ frá NATO-fundinum í Búkarest 2008.
Frá Moskvu er fylgst vel með öllu sem varðar Ísland. Til marks um að í stóru samhengi hlutanna gefi Rússar þó ekki mikið fyrir íslensk stjórnvöld og íslenskt fullveldi má nefna lýsandi dæmi:
Sturla Sigurjónsson, núverandi sendiherra Íslands í London, var á sínum tíma utanríkismálaráðgjafi Geirs H. Haarde forsætisráðherra og fór meðal annars með honum á leiðtogafund NATO-ríkjanna og Rússlands í Búkarest vorið 2008.
Strax eftir að bandaríska varnarliðið hvarf héðan 30. september 2006, raunar sama dag, hófu Rússar að senda fyrirvaralaust langdrægar sprengjuvélar upp undir strendur Íslands – þær höfðu varla sést á þeim slóðum frá því að Sovétríkin hrundu 1991. Vélunum var meira að segja flogið ögrandi umhverfis Ísland. Rússar höfðu athugasemdir íslenskra yfirvalda vegna þessara flugferða að engu.
Geir H. Haarde fór gagnrýnisorðum um flug rússnesku hervélanna á fundinum í Búkarest að Vladimir Pútin Rússlandsforseta viðstöddum.
Skömmu eftir fundinn bað rússneski sendiherrann í Reykjavík um að fá að hitta Sturlu. Hann lýsti óánægju yfir ósmekklegri athugasemd forsætisráðherra Íslands á leiðtogafundinum í viðurvist forseta Rússlands. Ferðir flugvélanna sneru að Bandaríkjamönnum en ekki Íslendingum.
Þegar sendiherranum var bent á að ekkert bandarískt herlið væri lengur á Íslandi og sem fullvalda þjóð bæru Íslendingar ábyrgð á eigin öryggi og á öryggi borgaralegs flugs við land sitt lét hann þá athugasemd sem vind um eyru þjóta. Hann endurtók aðeins að Íslendingar ættu ekkert að skipta sér af þessum flugferðum.
Sturla segir að samskiptin við sendiherrann vegna þessa máls sýni að Rússar gefi ekkert fyrir áhyggjur Íslendinga af eigin öryggi.
Vorið 2008 sat Pútin í annað skipti leiðtogafund NATO sem forseti samstarfsríkisins Rússlands. Nú er Pútin forseti árásarríkis og í allt öðrum stellingum gagnvart NATO. Hann og stjórn hans gefur örugglega enn minna fyrir fullveldi Íslands og öryggi nú á þessum ófriðartímum en árið 2008.
Öll rök mæla með því að íslensk stjórnvöld stigi enn fastar til jarðar en birtist í þingsályktunartillögu um þjóðaröryggisstefnu fyrir Ísland sem forsætisráðherra lagði fram á þingi 22. nóvember. Tryggja verður hernaðarlega öryggi lands og þjóðar við hættulegustu aðstæður sem skapast hafa í heimsmálum frá lokum annarrar heimsstyrjaldarinnar.
Fyrir fjórtán árum höfðu ráðamenn Bandaríkjanna og annarra NATO-ríkja íslenskar ábendingar um að óvarlegt væri að loka Keflavíkurstöðinni að engu. Rússar væru samstarfsþjóð og hefðu engan flotastyrk. Ákvarðanirnar um lokun réðust af skammsýni og röngu mati á Rússum.
Nú segja bandarískir öryggisfræðingar í nýlegri grein í tímaritinu Foreign Affairs:
„Jafnvel þótt máttur og sess Rússa verði fyrir hnekki vegna stríðs þeirra í Úkraínu láta þeir áfram stjórnast af biturleika sínum, leit að pólitískum ítökum utan eigin landamæra og þránni eftir áhrifastöðu. Bandarísk stjórnvöld hafa ekki efni til að afskrifa Rússa til að skapa sér hugarró eða ímynda sér að Evrópumenn ráði einir við þennan vanda. Ógnin kann að þróast en hún verður áfram fyrir hendi.“
Í orðunum felst söguleg breyting á viðhorfinu sem ríkti fyrir 30 árum þegar stjarna Sovétríkjanna hvarf. Þá var talað um einpóla heim undir óskoraðri forystu Bandaríkjamanna. Nú sést að aðeins var um 30 ára hlé að ræða. Enginn veit enn hvernig eða hvenær stríðinu í Úkraínu lýkur. Hitt er vitað að heimsmyndin hefur breyst og við blasir varanleg þörf fyrir varnir í nágrenni Rússlands. Af þeim ræðst þjóðaröryggi Íslendinga.