Strategískar ákvarðanir um fisk
Morgunblaðið, laugardag 16. júli 2022.
Frá því var skýrt undir lok júní að færeyska fiskeldisfyrirtækið Bakkafrost hefði keypt Boeing 757-þotu til að ná forskoti í keppninni um að koma ferskum laxi á borð veitingastaða á Manhattan á innan við 24 tímum frá slátrun.
Í frétt breska blaðsins The Guardian um þotukaupin segir að stjórnendur Bakkafrosts, sem einnig eigi Scottish Salmon Company (nú Bakkafrost Scotland), svari gagnrýni á kolefnisspor þotuflugsins yfir Atlantshaf á þann veg að sporið minnki með því að fara ekki um Heathrow-flugvöll með laxinn, jafnframt minnki matarsóun þegar tíminn styttist milli slátrunar og matargerðar bandarísku viðskiptavinanna.
Í Færeyjum tala þeir um eldislaxinn sinn sem „kampavínslaxinn“. Hann sé sem sagt allra laxa bestur.
Seiðin í þennan hágæðalax koma héðan þar sem eldisfyrirtæki verða sífellt öflugri. Í nýjasta tölublaði Bændablaðsins (7. júlí) er frétt um öran vöxt landeldis einkum á laxi og bleikju en fimm fyrirtæki sem stundi „þauleldi fisks á landi“ hafi nýlega stofnað samtökin Eldis, Landeldissamtök Íslands.
Eldis og Bændasamtök Íslands (BÍ) hafa lýst yfir vilja til að greindur verði fýsileiki þess að „fullvinna lífrænan úrgang til áburðarframleiðslu“. Þetta verði ekki gert nema með styrkjum, rannsóknum og þróun á tæknilausnum. Þessi lífræni úrgangur og hliðarafurðir verði sífellt mikilvægari auðlindir til áburðarnotkunar vegna hækkana á innfluttum tilbúnum áburði.
Allt snertir þetta grunnþætti þess sem skiptir matvælaframleiðslur mestu nú á tímum, að þeir framleiði dýra hágæðavöru og við alla framleiðsluna sé tekið mið af loftslagsmarkmiðum og sjálfbærni.
Að tengja saman landbúnað og fiskeldi, endurheimta fiskimykju og nýta hana til lífrænnar framleiðslu er liður í að styrkja forsendur fæðuöryggis hér. Hvert skref sem stigið er til að minnka notkun á innfluttum áburði er skref í átt til aukins fæðuöryggis.
Mesti kostnaður fiskeldisstöðva felst í fóðurkaupum. Vonir eru bundnar við að ræktun þörunga á koltvísýringi geri þá að heilnæmu og umhverfisvænu fóðurhráefni við fiskeldi. Þörungaræktun af þessu tagi er stunduð hér á landi. Líftæknifyrirtækið Algalíf í Reykjanesbæ framleiðir astaxanthín úr örþörungum. Framleiðslan er seld út um allan heim. Hátæknifyrirtækið VAXA Technologies ræktar smáþörunga til manneldis í jarðhitagarði ON á Hellisheiði. Áhugi á öllu sem tengist þörungum er mikill hér ef marka má nýlega úthlutun á Lóu-styrkjum til nýsköpunar og uppbyggingar fyrir landsbyggðina.
Í fyrrnefndri frétt Bændablaðsins segir að hjá fimm landeldisfélögum sé ársframleiðsla sem nemur 131.500 tonnum af landöldum laxi nú í sjónmáli. Til samanburðar má geta að í fyrra var slátrað 44.500 tonnum af sjókvíalaxi hér og nam útflutningsverðmætið rúmum 20 milljörðum króna. Á fyrstu 6 mánuðum núna, 2022, er útflutningsverðmæti eldisafurða hins vegar komið í tæpa 23 milljarða króna. Það hefur aldrei verið meira á fyrri helmingi árs.
Frá árinu 2015 hefur framleiðslan í sjókvíaeldi 13 faldast. Á
árinu 2020 nam framleiðsla á laxi úr landeldi hins vegar rétt um 6%
af heildarframleiðslu á eldislaxi, aðeins um 2,1 þúsund tonnum.
Mikill stórhugur einkennir því háu tölurnar um landeldi í
sjónmáli. Framleiðslukostnaður við landeldi er sagður margfaldur á
við kostnað úr sjókvíaeldi. Kolefnisspor vegna lax sem alinn er á
landi er sagt stærra en vegna eldis í sjókví. Líklegt er að landeldi á
laxi verði að mestu stundað á svæði sem teygir sig frá Þorlákshöfn
vestur á Reykjanes.
Þegar skýrt var frá því fyrir einu ári að Samherji og HS Orka hefðu samið um landeldi birtist þessi mynd á vefsíðu Samherja.
Sumarið 2021 var skýrt frá því að Samherji fiskeldi ehf. hefði samið við HS Orku um uppbyggingu laxeldis á landi í Auðlindagarðinum við Reykjanesvirkjun. Einnig hefði verið samið við landeigendur vegna uppbyggingarinnar. Félagið hefði tryggt sér aðgang að sjó og raforku til að framleiða allt að 40 þúsund tonn af laxi á landi árlega auk þess sem nýttur verður ylsjór sem er affall frá kælingu Reykjanesvirkjunar. Um væri að ræða 45 milljarða fjárfestingu í landeldi.
Nú er rætt um óæskilega samþjöppun í sjávarútvegi því vegna kaupa Síldarvinnslunnar í Neskaupstað á Vísi í Grindavík fyrir 31 milljarð króna. Á fiskveiðiárinu 2022-2023 eru væntar aflaheimildir Vísis um 15 þúsund þorskígildistonn.
Fjórum vikum fyrir Vísis-kaupin birtust fréttir um að Síldarvinnslan hefði keypt 34,2% hlut í norska laxeldisfélaginu Arctic Fish Holding AS fyrir um 14,8 milljarða króna. Arctic Fish Holding á 100% hlutafjár í Arctic Fish ehf. einu af stærstu laxeldisfyrirtækjum hér, rekur það eldisstöðvar á Vestfjörðum með rúmlega 27 þúsund tonna leyfi fyrir eldi í sjó.
Án þess á nokkurn hátt sé gert lítið úr eignarhaldi á þorskígildistonnum og gildi veiða og vinnslu þeirra blasir við að hér verði sama þróun og í Noregi: eldi í sjó og á landi og útflutningur á slátruðum eldisfiski vegi meira við sköpun verðmæta en gamalgrónu veiðarnar.
Alls eru 98% íslensks sjávarfangs flutt á erlenda markaði. Þar er samkeppni hörð og kröfur miklar. Flugvélarkaup Bakkafrosts sýna að keppinautar um bestu markaðina vilja skapa sér forskot með ofurgæðum. Sjávarútvegsfyrirtæki hér keppa við þá bestu.
Í þessu ljósi ber að skoða strategískar ákvarðanir öflugustu sjávarútvegsfyrirtækjanna. Þær eru teknar til að styrkja samkeppnisstöðu þjóðarinnar allrar sem framleiðanda matvæla í hæsta gæðaflokki. Er fagnaðarefni að fyrirtækin hafi fjárhagslegan styrk til stórsóknar án þess að vera háð opinberri fyrirgreiðslu.