Sjálfstæðisflokkurinn krefst fullveldis í orkumálum
Morgunblaðsgrein föstudag 23. mars 2018
Þegar ráðherrar Sjálfstæðisflokksins sátu fyrir svörum á 43. landsfundi flokksins laugardaginn 17. mars spurði Gunnar Einarsson, bæjarstjóri í Garðabæ, utanríkisráðherra hvort „útspil Breta“ gagnvart Rússum breytti einhverju um þátttöku íslenskra knattspyrnumanna í HM í Rússlandi.
Guðlaugur Þór Þórðarson gerði réttilega athugasemd við orðalagið „útspil Breta“ – breska ríkisstjórnin hefði ekki átt neitt „útspil“ heldur tækju ákvarðanir hennar mið af fáheyrðu athæfi Rússa, beitingu gjöreyðingarvopns í bæ á Suður-Englandi. Við því yrði að bregðast þótt það breytti engu um þátttöku íslenska landsliðsins í HM.
Síðan þessi orðaskipti urðu hafa samskipti Breta og Rússa enn versnað. Framganga rússneskra stjórnvalda gagnvart Rússum búsettum í Bretlandi vekur mikinn ótta meðal margra þeirra. Þeir vita sem er að skilin milli löglegra rússneskra stjórnvalda og handlangara þeirra utan laga og réttar eru horfin. Það sé í raun til marks um nýja tegund ógnarstjórnar að deilt sé um hvort Vladimír Pútín forseti hafi tekið ákvörðun um beitingu taugaeitursins gegn feðginunum í Salisbury eða menn úr nánasta hringnum umhverfis hann hafi gert það án samráðs við hann.
Mikhail Khodorkovskíj var á sínum tíma auðugasti maður Rússlands en Pútín lét handtaka hann fyrir skattsvik árið 2003 og sat hann 10 ár í fangelsi áður en hann var óvænt náðaður og slapp til Vesturlanda. Vegna forsetakosninganna í Rússlandi sunnudaginn 18. mars ræddi Khodorkovskíj við vestræna fjölmiðla og lagði áherslu á að ef til vill væri Pútín ekki lengur sjálfs sín herra. Hann yrði að fara að óskum fámenns hóps sem starfaði innan og utan laga landsins og vildi ekki annan í hans stað af ótta við að missa spón úr aski spillingarinnar.
Andstaða við ACER
Í ályktun atvinnuveganefndar 43. landsfundar sjálfstæðismanna segir: „Sjálfstæðisflokkurinn hafnar frekara framsali á yfirráðum yfir íslenskum orkumarkaði til stofnana Evrópusambandsins.“ Þessi setning vakti mikla athygli í Noregi. Strax sama kvöldið og landsfundinum lauk birtist frétt um hana á norsku vefsíðunni ABC Nyheter undir fyrirsögninni: Islandsk bombe under EUs energibyrå ACER – Íslensk sprengja undir orkustofu ESB, ACER.
Orkustofnun Íslands er aðili að The Council of European Energy Regulators (CEER) – Ráði evrópskra eftirlitsaðila á orkumarkaði sem var stofnað árið 2000 til að stuðla að samstarfi sjálfstæðra eftirlitsaðila á þessu sviði. CEER starfar með ACER, sem kom til sögunnar árið 2011 og hefur aðsetur í Ljubljana í Slóveníu. ACER er hluti af stofnanakerfi ESB með yfirþjóðlegt vald en CEER er sjálfstæð samtök ríkja skráð í Belgíu. Markmið CEER og ACER eru svipuð, ACER framfylgir því sem lögbundið er en CEER sinnir öllu öðru sem varðar eftirlit á orkumarkaði.
Aðild að ESB-stofnuninni ACER (Agency for the Cooperation of Energy Regulators, Samstarfsstofnun eftirlitsaðila á orkumarkaði) var tekin upp í EES-samninginn 5. maí 2017. Alþingi hefur ekki enn fjallað um aðild Íslands að ACER en hart hefur verið barist um málið í Noregi. Innan ESB kalla menn stefnu sambandsins og framkvæmd hennar í orkumálum „orkusamband Evrópu“ og innan þess ramma gegnir ACER vaxandi hlutverki. Að stefnan sé kennd við „orkusamband“ sýnir hvert er stefnt: ESB vill ná tökum á orkuauðlindinni.
Það var misráðið undir lok 20. aldarinnar að láta undir höfuð leggjast af Íslands hálfu að gera fyrirvara um aðild að því sem nú er kallað „orkusamband Evrópu“, fyrirvara sem tæki mið af þeirri staðreynd að Ísland á vegna legu sinnar ekki aðild að sameiginlegu orkudreifingarkerfi ESB-landanna og Noregs. Hagsmunir Norðmanna eru allt aðrir en Íslendinga í þessu efni vegna margra tenginga norsks raforkumarkaðar við ESB-svæðið.
Verði Ísland aðili að ACER tekur þessi ESB-stofnun að líkindum við eftirlitshlutverki Orkustofnunar t. d. með Landsneti og fær þar með lokaorð um ákvörðun flutningsgjalds raforku til almennings og stóriðju á Íslandi.
Að andstæðingar yfirþjóðlegs valds í orkumálum skuli hafa flutt mál sitt með þeim árangri sem við blasir á landsfundi sjálfstæðismanna verður vonandi til þess að þingmenn flokksins stigi ekkert skref í þessu máli sem sviptir Íslendinga fullveldisréttinum yfir orkuauðlindunum.
Varðstaðan um fullveldisréttinn
Varðstaða landsfundarfulltrúa um fullveldisréttinn birtist ekki aðeins í því sem að ofan segir. Fundurinn áréttaði að hagsmunum Íslands væri best borgið utan ESB. Þar var einnig ályktað á þennan veg: „Sjálfstæðisflokkurinn gerir verulegar athugasemdir við að tekin sé upp löggjöf í EES-samninginn sem felur í sér valdheimildir sem fellur utan ramma tveggja stoða kerfis samningsins.“ Í orðunum felst andstaða við að lúta yfirþjóðlegu valdi innan EES-samstarfsins, til dæmis með aðild að ACER.
Í ályktuninni segir einnig: „Nú þegar aldarfjórðungur er liðinn frá undirritun EES samningsins er tímabært að gera úttekt á reynslu Íslands af honum.“ Úttekt af þessu tagi var gerð á árunum 2004 til 2007 og fyrir réttum 11 árum birtist ítarleg skýrsla um málið þar sem allir þáverandi þingflokkar töldu að EES-samstarfið hefði staðist tímans tönn og mæltu með framhaldi þess.
Eigi að hefja svipað úttektarstarf núna er skynsamlegt að hafa hliðsjón af því sem leiðir af útgöngu Breta úr ESB (Brexit) því að hún kann að geta af sér nýtt samstarfslíkan ESB við þriðju ríki.
Í byrjun vikunnar tilkynntu aðalsamningamenn Breta og ESB, David Davis og Michel Barnier, að þeir hefðu náð samkomulagi um tveggja ára umþóttunarsamning, það er um stöðuna í samskiptum Breta og ESB þar til varanlegur samningur hefði verið gerður. Til að ná þessum tímabundna samningi urðu Bretar að slá af ýmsum kröfum sínum, til dæmis um ráð yfir fiskveiðilögsögu sinni sem þeir fá ekki fyrr en 2021. Veldur það Skotum miklum vonbrigðum. Þá ýta samningamennirnir enn deilunni um landamæri Írska lýðveldisins og Norður-Írlands á undan sér.
Bretar fá að vísu heimild til að nýta umþóttunartímann til að gera viðskiptasamninga við önnur ríki án afskipta Brusselmanna. Þessa heimild Breta verða íslensk stjórnvöld að nýta sér og leggja grunn að framtíðarsamstarfi við þá.
Í skýrslunni um EES-samninginn frá 2007 er rík áhersla lögð á nauðsyn þess að íslensk stjórnvöld fylgist náið með öllu sem snertir hagsmuni Íslands á vettvangi EES-samningsins og nýti sér tækifæri sem hann veitir til hagsmunagæslu og gerðar fyrirvara. Því miður var þessari herhvöt ekki verið fylgt sem skyldi. Við tók tími undir forystu Samfylkingarinnar sem vildi enga sérstöðu innan EES heldur stefna á ESB-aðild. Þeirri vegferð lauk með ósköpum. Nú eru nýir tímar.