Norrænu raðirnar þéttast
Morgunblaðið, laugardagur 23. apríl 2022,
Finnskir þingmenn ræddu miðvikudaginn 20. apríl í fyrsta sinn formlega um aðild Finnlands að NATO. Átta þingflokksformenn af 10 studdu annaðhvort aðild að NATO eða þátttöku í hernaðarsamstarfi.
Helsingin Sanomat sagði að umræðunum loknum: „Ferlið sem krafist er í þingræðislegu lýðveldi er nú hafið, það breytir þó ekki stóru myndinni: Finnland sækir um aðild að NATO eins fljótt og kostur er.“
Rússneska utanríkisráðuneytið hótar gagnaðgerðum gangi Finnar og Svíar í NATO. Dmitríj Medvedev, fyrrverandi forseti Rússlands og núverandi varaforseti rússneska öryggisráðsins, boðar kjarnorkuvæðingu á Eystrasalti. Rússar hafa þó nú þegar sett niður kjarnavopn á hólmlendu sinni Kaliningrad, fyrir botni Eystrasalts, milli Litháens og Póllands.
Sama dag og öryggismálaskýrsla var lögð fyrir finnska þingið fór Sanna Marin forsætisráðherra til Stokkhólms til viðræðna við Magdalenu Andersson forsætisráðherra um NATO-aðildarmál. Vilja ríkisstjórnir landanna helst eiga samleið með umsóknir fyrir ríkisoddvitafund NATO í Madrid í lok júní 2022.
Nú vilja 57% Svía ganga í NATO samkvæmt nýrri könnun. Í vikunni kúventi Anders Lindberg, aðal-stjórnmálaritstjóri sænska jafnaðarmannablaðsins Aftonbladet, í afstöðu sinni til NATO. Stefnan um Svíþjóð utan hernaðarbandalaga hefði beðið skipbrot með stríði Vladimírs Pútíns í Úkraínu. Nú væri NATO nauðsynlegt til að tryggja öryggi Svíþjóðar.
Lindberg telur líklegast að Finnar sæki um NATO-aðild og þar með hverfi síðustu meginrökin fyrir að Svíar geri það ekki. Finnar standi Svíum næst i öryggismálum.
Ritstjórinn segist aldrei fyrr hafa stutt aðild Svía að NATO. Þvert á móti hafi hann talað fyrir stöðu utan hernaðarbandalaga, öflugum heimavörnum og raunsærri stefnu í utanríkis- og öryggismálum. Stefnu sem reynst hafi Svíum mjög vel til þessa. Innrás Rússa grafi hins vegar undan öryggi í Norður-Evrópu, nauðsynlegt mótvægi skapist ekki með því að standa utan hernaðarbandalaga.
Pólitísku straumarnir í öryggismálum Finna og Svía verða ekki skýrari. Mette Frederiksen, forsætisráðherra Dana, kvað einnig skýrt að orði í grein þriðjudaginn 19. apríl þegar hún sagði innrás Rússa í Úkraínu tímamótaviðburð í heimssögu síðari tíma sem setti skýrt mark á sameiginlega framtíð okkar. Tala mætti um Evrópu fyrir og Evrópu eftir 24. febrúar 2022. Stríðið í Úkraínu hefði í grundvallaratriðum breytt stöðu öryggismála í Evrópu.
Stríð Pútíns væri ekki aðeins árás á Úkraínu heldur á allt sem Evrópa og Vestrið teldu þess virði að verja, ekki væri unnt að líta á það sem sjálfgefið að við nytum lýðræðis, frelsis og friðar. Hvatti danski forsætisráðherrann til samstöðu til varnar þessum gildum, evrópsk lýðræðisríki yrðu að axla meiri ábyrgð vegna eigin öryggis.
Danir ganga til þjóðaratkvæðagreiðslu 1. júní 2022 um hvort fallið skuli frá fyrirvara þeirra um þátttöku í varnarsamstarfi ESB-ríkjanna.
Hér hafa þrjú norræn ríki við Eystrasalt verið nefnd til sögunnar. Í þeim öllum ræða menn grundvallarþætti öryggisstefnunnar til að þétta raðirnar sín á milli og með öðrum. Sömu sögu er að segja um Norðmenn. Til að efla varnir sínar líta þeir til næstu nágranna sinna en ekki síður til Bandaríkjamanna og Breta sem skref fyrir skref auka hlutdeild sína í vörnum Norður-Atlantshafs.
Sérfræðingar við Norsku utanríkismálastofnunina, NUPI, Per Erik Solli og Øystein Solvang, birtu nýlega grein á vefsíðu breskrar hugveitu, RUSI, um norræna varnarsamvinnu. Niðurstaða þeirra er að norrænu ríkin treysti best stöðu sína í öryggismálum með NATO-aðild Svía og Finna, án hennar ríki „strategísk óvissa sem veikir fælingaráhrif og forvarnargildi“ sameiginlega norræna varnarsamstarfsins, NORDEFCO. Ákveði Finnar að ganga í NATO en Svíar að standa fyrir utan, gætu Svíar auðveldlega lent í sömu stöðu og Úkraínumenn, þeir yrðu fórnarlömb afmarkaðrar innrásar Rússa.
Boðskapurinn er einfaldur: Samvinna undir fána NATO er besta leiðin til að fæla Pútín frá ofbeldi og innrás. Einmitt þess vegna er öfugmæli að kenna stækkun NATO um stríðið í Úkraínu. Stærra NATO hefði haldið aftur af Pútín. Þann lærdóm draga Finnar og Svíar af stríðinu.
Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra sagði miðvikudaginn 20. apríl að þjóðaröryggisráð, sem hún veitir formennsku, ynni nú að uppfærslu á áhættumati fyrir Ísland, vegna þess sem hún kallaði „atburðina“ í Úkraínu og mögulegrar aðildar Finna og Svía að NATO.
Katrín kveður mun mildilegar að orði um þáttaskilin í öryggismálum Evrópu vegna stríðs Pútíns en norrænu jafnaðarmennirnir, starfssystkini hennar. Henni er ekki eins auðvelt að breyta um skoðun á NATO og Magdalenu Andersson og Sönnu Marin. Gildir þó miklu frekar um Ísland en Svíþjóð og Finnland að öryggi lands og þjóðar er ekki tryggt án NATO-aðildar og varnarsamstarfs við Bandaríkin. Að baki uppfærslu þjóðaröryggisstefnu Íslands hlýtur að liggja hernaðarlegt öryggismat sem snýr að íslenskum hagsmunum í ljósi þess sem gerst hefur.
Það ætti að verða eitt af uppfærðum markmiðum þjóðaröryggisstefnunnar að Landhelgisgæsla Íslands geti með skipum sínum og eftirlitsflugvél eflt stöðugt eftirlitsstarf umhverfis landið og styrkt samstarf sitt við nágrannaþjóðir samhliða því sem með ótvíræðum hætti verði í lögum mælt fyrir um hlutverk landhelgisgæslunnar á öryggissvæðum NATO og í samskiptum við herstjórnir bandalags- og samstarfsþjóða.