Norðmenn draga upp ógnarmynd í norðri
Morgunblaðið, föstudagur, 21. febrúar 2020
„Ógnarmyndin sem blasir við Norðmönnum við upphaf 2020 mótast af kerfislægum breytingum sem orðið hafa á mörgum árum. Í breytingunum felst annars vegar að svigrúm til að beita hervaldi hefur aukist og það nýtist meira en áður í þágu stjórnmála í friði, hættuástandi og stríði.Hins vegar hefur tæknileg þróun leitt til þess að unnt er að nýta önnur úrræði en hernaðarleg í auknum mæli sem annan kost en hervald til að ná sömu markmiðum. Efnahagsleg valdbeiting, herferðir í krafti upplýsingafalsana, njósnastarfsemi og aðgerðir í netheimum eru allt dæmi um þessar breytingar.“
Á þessum orðum hefst útdráttur árlegrar hættumatsskýrslu leyniþjónustu norska hersins, Fokus 2020, sem birtist fyrir skömmu.
Megindrættir ógnarmyndarinnar gagnvart Noregi og norskum hagsmunum eru sagðir tengjast Rússlandi og Kína. Innan þessara landa sé tilgangslítið að greina á milli hagsmuna ríkis og einkafyrirtækja við mat á þáttum sem hafi áhrif á þjóðarhagsmuni Noregs. Í báðum ríkjunum sé þróunin í átt til meira forræðis af hálfu stjórnvalda.
Norska leyniþjónustan vitnar til stefnuræðu sem yfirmaður rússneska hersins, Valerij Gerasimov, flutti í mars 2019 og kynnti nýja hernaðarstefnu undir kjörorðinu: Virkar varnir. Framkvæmdin birtist til dæmis í flotaæfingu í ágúst 2019 þegar rússneski Norðurflotinn ásamt Eystrasaltsflotanum efndi til stærstu flotaæfingar í nágrenni Noregs frá lokum kalda stríðsins. Náði brjóstvörn rússneska kafbátaflotans við Kólaskaga þá allt suður í Norðursjó.
Æfingar Rússa í október sýndu hvernig hefðbundin kjarnorkuvopn eru í vaxandi mæli nýtt samhliða nákvæmum langfleygum flugskeytum með venjulega sprengjuodda. Með þessu sé sveigjanleiki til beitingar hervalds aukinn og þar með fælingarmátturinn sem skipti miklu við mat á skilunum milli stríðs og friðar.
Minnt er á að Xi Jinping, forseti Kína, sagði skömmu eftir að hann komst til æðstu metorða að utanríkisstefna sín væri reist á kenningunni um „langvinna baráttu milli tveggja þjóðfélagskerfa“. Kínverjar vilji raska bandarísku forræði í heimsmálum og stefnan kennd við belti og braut sé liður í þeirri viðleitni. Framkvæmd þessarar stefnu í höndum kínverskra tæknifyrirtækja leiði til kröfu um að erlend fyrirtæki lagi sig að kínverskum stöðlum sem skapi Kínverjum sífellt meira forskot, meðal annars til starfrænna njósna.
Landfræðilega og pólitískt á ógnarmyndin sem norska leyniþjónustan dregur upp af umsvifum Rússa beint erindi við Íslendinga. Um Ísland gildir þó annað en Haakon Bruun-Hanssen, yfirmaður norska hersins, sagði um Noreg í ræðu 20. janúar 2019. Þar vék hann að Eystrasalti og Noregshafi og nefndi sérstaklega rússnesku flotaæfinguna Ocean Shield í ágúst 2019. Þá hefðu um 30 skip úr rússneska Norðurflotanum og Eystrasaltsflotanum stofnað til víðtækrar æfingar undan ströndum Noreg. Æfingin sýndi að Noregur væri að baki GIUK-hliðsins, hefðbundinnar framvarnarlínu NATO á hafinu umhverfis Ísland, það er frá Grænlandi um Ísland til Skotlands.
Mikil alvara felst í þessum orðum. Þau snerta ekki aðeins Norðmenn heldur einnig Svía og Finna. Líta má á lönd þeirra eins og eyju með haf í vestri og suðri en Rússland í austri. Á undanförnum árum hafa finnsk og sænsk stjórnvöld stóraukið varnarsamstarf sín á milli og einnig tvíhliða varnarsamskipti við Bandaríkjamenn.
„Náið samband okkar við Bandaríkin skiptir höfuðmáli fyrir öryggi Svíþjóðar og farsæld,“ sagði Ann Linde, utanríkisráðherra Svía, í sænska þinginu, Riksdagen, miðvikudaginn 12. febrúar þegar hún flutti þinginu skýrslu um utanríkismál.
Ann Linde utanrríkisráðherra flytur sænska þinginu skýrslu sína 12. febrúar 2020.
Óvissa vegna Rússa
Að utanríkisráðherra Svíþjóðar skuli árétta mikilvægi öryggistengslanna við Bandaríkin staðfestir að Svíar eru ekki lengur hlutlausir heldur standa þeir utan NATO sem samstarfsþjóð bandalagsins og Bandaríkjanna.
Fyrir utan samstarfssamninga við Finna og Svía til mótvægis við hernaðarmátt Rússa hafa Bandaríkjamenn endurvakið Atlantshafsflota sinn og ný Atlantshafsherstjórn NATO er komin til sögunnar í Norfolk í Virginíuríki í Bandaríkjunum. Atlantshafsflotinn stjórnaði flotaæfingum á Eystrasalti í fyrra.
Utan Kremlar veit enginn hvað vakir fyrir Rússum og hvert raunverulegt afl þeirra er og verður. Rannsóknarstofnun varnarmála (FOI) í Svíþjóð sendi í desember 2019 frá sér skýrslu þar sem lagt er mat á þróun hernaðarmáttar Rússa næstu tíu árin.
Þar kemur fram að um þessar mundir séu engin merki um breytingu á öryggisstefnu Rússa sem reist sé á forræðisstjórn og andúð á Vesturlöndum. Það verði áfram meginstefna þeirra að njóta virðingar sem stórveldi með eigið áhrifasvæði í nágrenni sínu. Á tíu ára tímabili geti orðið skjótar breytingar í rússneskum stjórnmálum án þess að þær geri boð á undan sér.
Í ítarlegri skýrslu sem sænska ríkisstjórnin lagði fram í fyrra um varnir lands síns segir að í Rússlandi standi fámennur hópur manna að baki lykilákvörðunum um utanríkis- og öryggismál. Af því leiði að unnt sé að taka af skarið á skömmum tíma og vega að öðrum að óvörum. Hópeflið geti jafnframt valdið fljótræði án forsjálni.
FOI segir að á liðnum áratug hafi orðið markverðar umbætur á rússneska hernum en ólíklegt sé að ríkið hafi burði til að halda áfram á þeirri braut. Næstu tíu ár verði því nýtt til að festa þessar umbætur í sessi, einkum hæfnina til að hefja svæðisbundið stríð. Höfuðáhersla verði lögð á fælingarmátt í krafti kjarnorkuvopna.
Á mati sem þessu reisa sænsk yfirvöld stefnu sína sem sækir styrk til samstarfs við Bandaríkjamenn. Eftir hrun Sovétríkjanna skáru Svíar niður eigin landvarnir og almannavarnir. Þeir leggja nú höfuðáherslu á að endurreisa hvort tveggja.
Bandarískt viðhorf
Í næstu viku gefst áhugamönnum um þau mál sem hér er lýst tækifæri til að kynnast bandarísku viðhorfi til þróunar þeirra. Þá (27. febrúar) flytur Magnus Nordenman, fræðimaður í Washington, fyrirlestur á vegum Varðbergs um nýju orrustuna um Norður-Atlantshaf.
Í fyrra sendi Nordenman frá sér bókina The New Battle for the Atlantic – Emerging Naval Competition with Russia in the Far North – Nýja orrustan um Atlantshaf, vaxandi flotasamkeppni við Rússa á norðurslóðum.
Í bókinni er rakin saga átaka á Atlantshafi. Enn sem fyrr mótist staðan af flotastyrk og hefðbundinni greiningu á honum. Á hinn bóginn sé einnig nauðsynlegt að líta á fjölþátta (e. hybrid) ógnir eins og til dæmis árásir á lífsnauðsynlega sæstrengi í Norður-Atlantshafi, upplýsingafalsanir, tölvuárásir á öryggiskerfi skipa, truflanir á GPS-kerfinu og rafrænum fjarskiptakerfum. Þá kunni varðskip, togarar og flutningaskip sem sinna borgaralegum verkefnum að verða notuð í hernaðarlegum tilgangi.
Fjölþátta ógnirnar eru sérstaklega nefndar hér til að árétta hve mikilvægt er að íslensk stjórnvöld hugi að vörnum gegn þeim. Varnir gegn þeim eru á verksviði borgaralegra yfirvalda og krefjast innlendrar árvekni.