NATO-strengir gegn Huawei
Umræðan - grein í Morgunblaðinu, 27. febrúar 2021.
Í vikunni skilaði starfshópur undir formennsku Haralds Benediktssonar, þingmanns Sjálfstæðisflokksins, Guðlaugi Þór Þórðarsyni utanríkisráðherra skilagrein um ljósleiðaramálefni og útboð ljósleiðaraþráða. Þar er um að ræða ráðstöfun á tveimur ljósleiðaraþráðum af þremur í streng umhverfis landið sem oft er kallaður NATO-ljósleiðarinn og lagður var á árunum 1989 til 1991 vegna ratsjárstöðvanna á öllum landshornum. Ætlunin er að bjóða þessa þræði út til borgaralegra nota og snúast tillögur starfshópsins einkum um aðferð við það.
Á NATO-ljósleiðaranum hefur frá upphafi verið pólitísk hlið. Þegar unnið var að lagningu hans var Steingrímur J. Sigfússon, þingmaður Alþýðubandalagsins, samgönguráðherra (1988-1991). Þá var Alþýðubandalagið andvígt aðild Íslands að NATO eins og VG er nú en þann flokk stofnaði Steingrímur J. árið 1999 þegar ætlunin var að sameina alla vinstri menn í einn flokk, Samfylkinguna. Steingrímur J., Svavar Gestsson og Hjörleifur Guttormsson, fyrrverandi ráðherrar Alþýðubandalagsins, vildu ekki ganga til slíks samstarfs og beittu sér fyrir flokki lengra til vinstri, meðal annars vegna andstöðu við NATO og annarrar sérstöðu í utanríkismálum.
Þessi sérstaða hefur horfið smátt og smátt í áranna rás. Hjörleifur Guttormsson talaði manna harðast gegn aðild Íslands að Evrópska efnahagssvæðinu (EES) fyrir tæpum 30 árum. Eftir aldarfjórðung innan EES er hann enn þeirrar skoðunar að aðildin brjóti í bága við stjórnarskrána. Steingrímur J. stóð hins vegar að myndun ríkisstjórnar með samfylkingarkonunni Jóhönnu Sigurðardóttur vorið 2009 og sóttu þau saman um aðild að Evrópusambandinu. Þá var ekki talað um að stjórnarskráin truflaði þau áform. ESB-umsóknin rann út í sandinn eins og fleira hjá þessari ríkisstjórn, þar á meðal Icesave-samningarnir sem Svavar Gestsson gerði. Engin ríkisstjórn hefur fengið verri útreið í kosningum en eina „hreina vinstristjórnin“ vorið 2013.
Eftir að Alþýðubandalagið og síðar VG féll í verki frá því að gera NATO-aðildina eða varnarsamstarfið við Bandaríkin að úrslitaatriði við stjórnarmyndun hafa þingmenn flokksins gjarnan minnt á sérstöðu sína í utanríkis- og öryggismálum með því að fetta fingur út í einstakar framkvæmdir í þágu varna landsins. Því var þó ekkert andmælt þótt á vegum NATO væri lagður ljósleiðari umhverfis landið árin 1989 til 1991 þegar Steingrímur J. var samgönguráðherra.
Haraldur Benediktsson alþingismaður og Guðlaugur Þór Þórðarson utanríkisráðherra kynna skilagreinina um ljósleiðaramálefni (mynd utanríkisráðuneytið).
Í skilagrein Haralds Benediktssonar er rætt um fleira en tæknilega hlið ljósleiðaramála og bent á að öryggi fjarskipta séu grundvallaratriði í öryggi og vörnum hvers ríkis. Þá hafi öryggi íslenskra fjarskiptakerfa áhrif á öryggi okkar nánustu vina- og bandalagsríkja. Minnt er á að á NATO-leiðtogafundi í Varsjá í júlí 2016 hafi NATO-ríkin skuldbundið sig til að gera allt sem í þeirra valdi stæði til að efla varnir innviða og netkerfa. Fjarskipta- og netkerfi yrðu að geta staðið af sér hættuástand. Við þetta verkefni verða íslensk stjórnvöld að glíma.
Meginstef skilagreinar starfshópsins endurspeglar þá staðreynd að á sviði stafrænnar tækni treystir ríkisvaldið á samstarf við einkaaðila. Markmiðið er að einkaaðilar fái afnot af tveimur strengjum af þremur sem falla undir forræði NATO. Þetta verði til þess að auka innri styrk samfélagsins.
Þráðunum tveimur verður þó ekki ráðstafað til markaðsaðila nema farið sé að sameiginlegum öryggiskröfum NATO-ríkjanna. Krafist er öryggisvottunar á búnað og að hann sé framleiddur í samstarfsríki Íslendinga í öryggismálum eða ríki innan EES. Er gert ráð fyrir að kröfur um þetta verði settar í útboðsgögn vegna strengjanna. Mikilvægt sé að hafa í huga að útboðið og niðurstaða þess geti haft mikil áhrif á fjarskiptamarkaðinn, segir starfshópurinn, og leggur áherslu á að efla verði þekkingu innan stjórnsýslunnar á gæslu öryggis á þessu sviði.
Minnt er á öryggisáskoranir sem fylgja tilkomu 5G-farneta og sagt: „Í því samhengi er nauðsynlegt að taka mið af þeirri staðreynd að mörkin á milli borgaralegs og hernaðarlegs öryggis og innanríkis- og utanríkismála eru að verða sífellt óskýrari. Kallar það á öfluga samstöðu og samstarf milli hins opinbera og einkageirans.“
NATO-ríkin líta á 5G-tækni frá kínverska fyrirtækinu Huawei sem ógn við öryggi farkerfa. Nú er boðaður svo hár þröskuldur í öryggismálum net- og fjarskiptakerfa hér að viðskipti við Huawei vegna 5G eru úr sögunni. Nágrannaþjóðir okkar, Grænlendingar og Færeyingar, hafna 5G-viðskiptum við Huawei. Líklegt er að fjarskiptafyrirtækin hér sem skipta við Huawei fái umþóttunartíma til að taka upp viðskipti við seljendur innan EES á 5G-tækni en þar eru Ericsson og Nokia í fremstu röð.
Samstarf ríkisvaldsins og einkafyrirtækja er árangursríkt í fjarskiptum, netnotkun og dreifingu alls efnis hljóðvarps og sjónvarps. Þar ríkir meira jafnvægi en við gerð efnis til dreifingar. Sjö milljörðum króna á ári er varið í ríkisútvarpsstöð í stað þess að nota féð til að styðja efnisgerð einkaaðila. Þarna ætti að skilgreina þátt ríkisins á alveg nýjan hátt og stofna til allt annars konar verkaskiptingar milli ríkis og einkaaðila. Frekja ríkisins á fjölmiðlamarkaði gengur einfaldlega af einkarekstri þar dauðum.