Litakóðar – frelsi fullbólusettra
Morgunblaðið, fimmtudagur 1. apríl 2021.
Covid-19-faraldurinn er erfiðasta viðfangsefni alþjóðasamfélagsins frá því á fimmta áratugnum. Með þessum orðum hefst grein sem 24 forystumenn ríkja- og alþjóðasamtaka birtu í nokkrum blöðum um heim allan þriðjudaginn 30. september.
Sérstökum tíðindum sætir að sameiginlega standa Boris Johnson, forsætisráðherra Breta, Angela Merkel Þýskalandskanslari og Emmanuel Macron Frakklandsforseti að textanum. Erna Solberg, forsætisráðherra Noregs, er fulltrúi Norðurlandanna í hópnum. Þar eru einnig: Charles Michel, forseti leiðtogaráðs ESB, Pedro Sánchez, forsætisráðherra Spánar, Joko Widodo, forseti Indónesíu og dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, forstjóri Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (WHO).
Minnt er á að eftir eyðileggingu tveggja heimsstyrjalda hafi stjórnmálaleiðtogar landa heims sameinast um að koma á fót fjölþjóðlegu kerfi til að færa þjóðir saman, sporna við freistingum einangrunar- og þjóðernishyggju og takast á við verkefni sem aðeins megi leysa með samstöðu og samvinnu, það er vinna að friði, farsæld, heilbrigði og öryggi. Lýst er þeirri von að eftir sameiginlegan sigur á Covid-19-faraldrinum takist að mynda kerfi alþjóðlegrar heilsuverndar í þágu komandi kynslóða.
Engin spurning sé um að aftur verði vegið að heilbrigði manna um víða veröld, hitt sé óljóst hvernig það gerist. Þess vegna sé nauðsynlegt að þjóðir heims séu betur í stakk búnar til að sjá fyrir, hindra, finna, meta og bregðast á þaulskipulagðan hátt við faröldrum. Covid-19-faraldurinn sé öflug og sársaukafull áminning um að enginn sé öruggur fyrr en allir séu öruggir.
Hvatt er til þess að gerður verði nýr alþjóðasáttmáli sem snúi að viðbúnaði og viðbrögðum vegna heimsfaraldra. Rætur hans séu í stofnsáttmála WHO með það meðal annars að markmiði að fyrir hendi sé viðvörunarkerfi, áætlanir um dreifingu rannsóknargagna, bóluefna, lyfja og skjólbúninga fyrir hjúkrunarfólk.
Athygli vekur að hvorki bandarískir né kínverskir ráðamenn eiga nöfn sín undir greininni. Veiran vaknaði þó í Kína og hún hefur orðið flestum að aldurtila í Bandaríkjunum. Stjórnvöld stórþjóðanna verða þó að leggja sitt af mörkum sé raunhæft að vænta alþjóðasamnings til varnar heimsfaröldrunum en ekki er óeðlilegt að hvatningin um samningsgerðina komi frá stjórnendum annarra landa.
Þarna er tækifæri fyrir Norðurlandaþjóðirnar að láta verulega að sér kveða. Almennt njóta heilbrigðiskerfi þeirra virðingar á heimsmælikvarða og í Covid-19-faraldrinum hafa heilbrigðisyfirvöld landanna ekki öll beitt sömu aðferð. Þess vegna er unnt að kynna árangur ólíkra leiða. Af Íslands hálfu mætti til dæmis miðla gögnum um árangur landamæralokana. Hér hefur sóttvarnayfirvöldum gengið brösuglega að fóta sig á öruggu landamæraúrræði.
Bretar nutu þess í vikunni að fá heimild til að setjast út í almenningsgarða og njóta sólar í hitabylgju.
Landamærareglur og litakóði
Nú í dag ganga í gildi reglur um að við komu til landsins skuli farþegar sem framvísa bólusetningarvottorði eða vottorði um fyrri sýkingu fara í eina sýnatöku. Ferðamenn frá skilgreindum áhættusvæðum skulu dvelja í sóttkví eða einangrun í sóttvarnahúsi milli fyrri og síðari sýnatöku. Krafa um sýnatöku hjá einstaklingum með bólusetningarvottorð eða vottorð um fyrri sýkingu er sett vegna vísbendinga um að þessir einstaklingar geti borið smit. Þeir þurfa ekki að sæta sóttkví en skulu bíða niðurstöðu úr sýnatöku á dvalarstað.
Í nýju landamærareglunum eru áhættusvæði skilgreind með litakóða. Lönd eru dökkrauð eða grá samkvæmt upplýsingum frá Sóttvarnastofnun Evrópu.
Þegar litið er til þessara reglna vaknar spurning um hvort einhverjum þyki „glæpsamlegt“ að setja þær. Á dögunum var rekið upp slíkt ramakvein vegna áforma um aðild að samræmdum evrópskum landamærareglum 1. maí eða síðar á grundvelli „litakóða“.
Spurt var hvort við ættum síður að hleypa fullbólusettum Breta til landsins en Þjóðverja, þótt Bretar stæðu utan Schengen-samstarfsins. Þetta er ágæt spurning, til þess ber þó að líta að mánudaginn 29. mars var Bretum bannað að ferðast til útlanda. Án „viðunandi ástæðu“ til utanlandsferða eiga þeir á hættu að verða sektaðir um allt að 5.000 pund (880.000 ISK). Bannið gildir til 30. júní en verður ef til vill endurskoðað svo að heimila megi utanlandsferðir eftir 17. maí.
Þjóðverjar búa ekki við ferðabann og streyma til dæmis til Mallorka um páskahelgina. Hér gildir ekki heldur bann við utanlandsferðum án erindis. Íslendingar mega til dæmis ferðast til Tenerife um páskana. Þeir urðu þó að aflýsa skíðaferðum til Siglufjarðar eða Akureyrar. Þúsundum saman ganga svo Íslendingar og erlendir ferðamenn að jarðeldunum í Geldingadölum.
Minni heimahömlur
Sama dag og bannreglan vegna utanlandsferða gekk í gildi í Bretlandi var smáskref stigið þar til að létta á framkvæmd sóttvarna innanlands. Nú mega allt að sex koma saman utan dyra í einkagörðum, borgargörðum og á ströndum. Þá mega menn ganga saman í fámennum hópum og grilla utan dyra með öðrum ef svo ber undir. Útisundlaugar verða opnaðar, tennisvellir og golfvellir. Fólk er þó varað við að faðmast, hvatt til að virða tveggja metra regluna utan dyra og forðast að hittast innan dyra.
Öllum þessum varúðarreglum ber að fylgja í Bretlandi þótt bólusetning þar gangi betur en annars staðar í Evrópu. Meira en 30 milljónir manna hafa verið bólusettir í Bretlandi eða um 57% allra fullorðna.
Hér höfðu aðeins 20.734 einstaklingar verið fullbólusettir 29. mars eða tæp 7%, hlutfallslega aðeins fleiri en í Danmörku þar sem um helgina var losað um hömlur fyrir þá sem eru fullbólusettir. Dönsk heilbrigðisyfirvöld afnámu tveggja metra fjarlægðarregluna í samskiptum fullbólusettra og heimiluðu þeim að knúsa aðra væru þeir á heimili sínu. Lauk þar með einangrun hjá mörgum sem höfðu búið við hana í eitt ár.
Danskir sérfræðingar segja að það séu sáralitlar líkur á að smit berist á milli tveggja fullbólusettra einstaklinga. Hugsanlega geti menn þó borið smit í aðra þótt þeir séu bólusettir. Í almannarými eins og til dæmis verslunum verði fullbólusettir því að virða tveggja metra regluna, þrátt fyrir eigin vörn kunni þeir að geta borið smit í aðra, enginn viti þetta þó nákvæmlega en allur sé varinn góður. Þegar fullbólusettum fjölgi verði reglurnar um umgengni í almannarými lagaðar að nýjum aðstæðum.
Nú í marsmánuði fengu fullbólusettir Bandaríkjamenn heimild til samskipta við aðra bólusetta án þess að bera grímu eða virða fjarlægðarmörk.
Í byrjun dymbilvikunnar boðaði Joe Biden Bandaríkjaforseti að frá og með 19. apríl ættu 90% Bandaríkjamanna rétt til bólusetningar og bólusetningastöð yrði í innan við 8 km fjarlægð frá heimili hvers og eins. Þetta er metnaðarfullt markmið en fyrir 1. maí fá allir Bandaríkjamenn þennan rétt.
Á sama tíma og bólusetningar í Bretlandi hafa minnkað sókn veirunnar þar í landi hefur hún sótt í sig veðrið í Bandaríkjunum. Þar er þó dreift 33 milljónum bóluefnaskammta í þessari viku.
Bóluefnið sem hefur verið notað hér til þessa og í Bretlandi og Bandaríkjunum krefst þess að stungið sé tvisvar með nokkurra vikna bili til að virkni efnisins skili sér að fullu. Nýbirtar bandarískar niðurstöður sýna á hinn bóginn að fyrri stungan minnkar hættuna á smiti um 80% þegar tvær vikur eru liðnar frá henni.
Þótt hægt fari mjakast hér til réttrar áttar.