Landbúnaðarstefnan Ræktum Ísland!
Morgunblaðið, laugardag 18. september 2021
Í því fólst framsýni hjá Kristjáni Þór Júlíussyni, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, fyrir þremur árum þegar hann hratt af stað vinnu við mótun landbúnaðarstefnu í samráði við Bændasamtök Íslands. Þetta var samvinnuverkefni stjórnvalda, bænda, neytenda og atvinnulífs undir forystu samráðshóps um endurskoðun búvörusamninga. Haraldur Benediktsson alþingismaður, fyrrverandi formaður Bændasamtakanna, og Brynhildur Pétursdóttir frá Neytendasamtökunum leiddu hópinn.
Í vinnu Haralds og Brynhildar var stuðst við aðferðarfræði sviðsmyndagreininga sem KPMG vann. Efnt var til fjölmargra funda og ítarlegra viðtala. Um 400 manns komu að verkinu. Ein megintillaga samráðshópsins var að mótuð yrði stefna úr miklu verki hans. Ráðherrann fól okkur Hlédísi H. Sveinsdóttur, verkefnastjóra og þáttastjóra sjónvarps, að gera tillögur um landbúnaðarstefnu.
Við Hlédís tókum við keflinu 15. september 2020. Verkefni okkar völdum við heitið Ræktum Ísland! Vorið 2021 var gefið út samnefnt umræðuskjal.
Skjalið var lagt inn á samráðsgátt stjórnvalda auk þess sem Kristján Þór boðaði til 10 funda um land allt frá 1. til 16. júní 2021 til að ræða efni þess. Við svo búið settumst við að smíði tillagna að stefnu og kynnti ráðherra landbúnaðarstefnuna Ræktum Ísland! í ríkisstjórn þriðjudaginn 14. september. Í 96 bls. riti með stefnunni er að finna rökstuðning, útdrátt úr umsögnum sem bárust á samráðsgáttina, frásögn af fundunum 10 í byrjun júní og skrá yfir ítarefni.
Kristján Þór Júlíusson, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, kynnir landbúnaðarstefnuna Ræktum Ísland!
Fyrir liggja tillögur, vilji Alþingi taka af skarið og samþykkja í fyrsta sinn landbúnaðarstefnu fyrir Ísland. „Ég efast að nokkur atvinnugrein eigi slíka vinnu sem stefnan byggir á. Löngu tímabært og mikilvægt,“ segir Haraldur Benediktsson réttilega.
Fjölmiðlar þegja almennt um það sem nú liggur fyrir um stefnu í einni af höfuðatvinnugreinum þjóðarinnar. Ástæðan kann að vera hve mikil sátt hefur náðst um markmiðin.
Íslenskur landbúnaður stendur einfaldlega á tímamótum. Gildi hans vex í öllu tilliti.
Um það er ekki deilt að íslensku þjóðinni ber að rækta Ísland og skapa skilyrði til búsetu um land allt. Landbúnaðarstefna verður að taka mið af því að þjóðin standi við þessa skyldu.
Landbúnaður er grunnstoð allra samfélaga. Framtíð og sjálfbærni íslensks landbúnaðar ræðst af því að litið sé til þeirra sóknarfæra sem felast í hreinni orku og auðlindum íslenskrar moldar og vatns.
Í stefnunni er lögð áhersla á að skapa beri bændum fjárhagslegt og stjórnsýslulegt svigrúm til að nýta landsins gæði, m.a. með menntun, ráðgjöf, stuðningi, nýsköpun, vöruþróun og aðlögun að kröfum markaðarins. Á öllum þessum þáttum er tekið í stefnunni Ræktum Ísland!.
Minnt er á að bændur séu sjálfstæðir atvinnurekendur. Samfélagið allt hafi hag af því að þekking og reynsla þeirra, afrakstur jarða þeirra og búskapar nýtist þjóðhagslega sem best. Í því skyni beri að auðvelda kynslóðaskipti og nýliðun í landbúnaði.
Framfarir í hefðbundnum búgreinum ráðast af nýrri tækni og fræðslu á grundvelli hagnýtra rannsókna. Vikið er að fjórðu iðnbyltingunni og áhrifum hennar í landbúnaði til dæmis með hlutanetnotkun og gervigreind.
Í stuttu máli mótast stefnan Ræktum Ísland! af bjartsýni. Markvisst ber að vinna að því að laga íslenskan landbúnað að breyttum kröfum. Þar skiptir stefna stjórnvalda í loftslagsmálum miklu og vilji til að nýta krafta bænda til að ná markmiðum hennar.
Tryggja verður að það sem bændur leggja af mörkum til kolefnisjöfnunar njóti alþjóðlega viðurkenndrar vottunar. Hér dugar ekki vottun til heimabrúks sem þó tíðkast. Ber að vara við ófullnægjandi vottun. Hún kemur öllum í koll.
Frá því að varnaðarorð um þetta birtust í umræðuskjalinu Ræktum Ísland! vorið 2021 hefur innlenda fyrirtækið Loftslagsskrá (e. International Carbon Registry) komið til sögunnar, rafrænn skráningargrunnur fyrir loftslagsverkefni. Til að geta skráð verkefni í Loftslagsskrá og gefið út kolefniseiningar er nauðsynlegt að uppfylla ítarlegar kröfur í samræmi við alþjóðlegar meginreglur.
Þetta er grunnur að því að hér verði til lögverndaður markaður fyrir alþjóðlega vottaðar kolefniseiningar.
Markaðsöflin verður að virkja í þágu loftslagsmála svo að raunverulegur árangur náist. Í lok ágúst 2021 gerðu Loftslagsskráin og eignarhaldsfélagið Festi hf. tímamótasamning um skráningu fyrsta vottaða kolefnisbindingarverkefnisins samkvæmt gæðakerfinu Skógarkolefni. Skógræktin veitir ráð og hefur eftirlit með kolefnisskógrækt Festi hf. að Fjarðarhorni í Hrútafirði, skammt frá Staðarskála. Þetta er fyrsta verkefni íslensks fyrirtækis af þessum toga.
Margar aðrar aðferðir til að nýta jarðveg og beit til kolefnisbindingar eru á rannsókna- og framkvæmdastigi. Bændur geta látið verulega að sér kveða á þessu sviði enda eflist kolefnisbúskapur (e. carbon farming) mjög í Evrópu og N-Ameríku auk Ástralíu og Nýja-Sjálands sem hefur tekið forystu á þessu sviði eins og svo mörgum öðrum með vel reknum landbúnaði.
Nýir vindar leika um íslenskan landbúnað. Þá er unnt að virkja í þágu breytinga um leið og staðinn er vörður um menningarlegt og tilfinningalegt gildi þess að allt landið sé í byggð. Þar blómgist fjölbreytni reist á framtaki bóndans.