Kjarnorka, gas og jarðvarmi
Morgunblaðið, laugardagur 9. júlí 2022.
Á þingi Evrópusambandsins voru miðvikudaginn 6. júlí greidd atkvæði um mikið hitamál. Meirihluti þingmanna (328:278 – 33 sátu hjá) samþykkti umdeilda tillögu um að skilgreina fjárfestingar í kjarnorkuverum og nýtingu á gasi sem „sjálfbærar“.Frakkar hafa lengi viljað að litið sé á fjárfestingar í kjarnorkuverum sem sjálfbærar og grænar. Þjóðverjar vildu í byrjun ársins að gas yrði sett í sömu skúffu fyrir fjárfesta í grænum verkefnum. ESB-stórþjóðirnar fóru að hvatningu stórþjóðanna eins og oft áður.
Við það fór boltinn af stað og framkvæmdastjórn ESB lagði til breytingu á flokkunarreglum sem eiga að tryggja fjárfestum að þeir geti fullvissað fjármagnseigendur um að fé þeirra renni til sjálfbærra grænna verkefna en ekki sé um „grænþvott“ á fé að ræða. Þetta skiptir til dæmis miklu fyrir stjórnendur lífeyrissjóða sem vilja fullvissa sjóðfélaga um að fé þeirra sé varið í þágu loftslagsmarkmiða.
Líklegt er að ráðherraráð ESB staðfesti síðar í mánuðinum að nýju reglurnar taki gildi 1. janúar 2023. Á hinn bóginn ætla ríkisstjórnir Austurríkis og Lúxemborgar ásamt Grænfriðungum að láta reyna á lögmæti þessarar nýju skilgreiningar á grænum orkugjöfum fyrir dómstólum. Fjárfestingar í kjarnorku og gasi stangist á við meginreglur ESB um leiðir í loftslagsmálum og jafnvel sáttmála sambandsins.
Stuðningsmenn breytinganna segja að ekki sé hróflað við meginmarkmiðinu um kolefnishlutleysi ESB árið 2050. Þetta snúist ekki um hvað sé grænt heldur það sem sé sjálfbært. Með þessu verði auðveldara brúa bilið við orkuskipti.
Þegar kjarnorkuslysið varð í Fukushima í Japan fyrir 11 árum ákvað Angela Merkel, þáv. Þýskalandskanslari, á „einni nóttu“ að loka þýskum kjarnorkuverum . Við það urðu Þjóðverjar verulega háðir orkugjöfum frá Rússlandi. Reynist það nú hættulegt öryggi þeirra og Evrópuþjóða almennt. Í aðdraganda stríðsins hækkaði orkuverð í Evrópu nær nú hæstu hæðum.
Í Japan var ákveðið eftir atburðina í Fukushima að minnka stig
af stigi hlut kjarnorku sem raforkugjafa. Nú standa Japanir hins
vegar í þeim sporum að óvissa ríkir um aðgang að jarðefnaeldsneyti
og orkuverð sligar efnahaginn. Vegna kosninga til efri deildar
japanska þingsins hefur verið tekist á um hvort virkja eigi að nýju
kjarnorkuver sem staðið hafa verkefnalaus. Í kosningunum á
morgun, 10. júlí, er lagt í hendur kjósenda að breyta japanskri
orkustefnu. Við kjósendum blasir sú staðreynd að að
orkuframleiðsla Japana sjálfra stendur aðeins undir 10% af
orkuneyslu þeirra. Stórátak er nauðsynlegt til að auka orkuöryggið.
Kjarnorkuverið í Fukushima í Japan.
Í orkuumræðum í háþróuðum iðnríkjum á borð við Japan og Þýskaland blasa við vandamál sem eru fjarri okkur Íslendingum, Við komumst að vísu beint í snertingu við heimsástandið þegar keypt er fljótandi eldsneyti á ökutæki, skip og flugvélar. Að öðru leyti njótum við orkukjara sem litin eru öfundaraugum. Hér er hagkvæmni þess að eiga bíl knúinn raforku til dæmis margföld á við það sem er annars staðar í Evrópu.
Hér í blaðinu birtist fimmtudaginn 7. júlí frétt sem sagði að vísbendingar væru um að viðskiptakjör þjóðarinnar hefðu gefið eftir á öðrum ársfjórðungi í ár. Skýrðist það meðal annars af því að olíuverð hækkaði sem hlutfall af fiskverði annars vegar og álverði hins vegar.
Þegar litið er til þessarar þróunar allrar sést hve mikilvægt er í stóru samhengi hlutanna að festast ekki hér á landi í deilum sem verða vegna sérsjónarmiða Landverndar og annarra sem leggjast gegn því að gerðar séu áætlanir um virkjun sjálfbærra, endurnýjanlegra orkugjafa, sem enginn getur efast um að séu grænir.
Á visir.is birtist 1. júlí grein eftir Jónas Ketilsson, formann jarðvarmahóps orkuspárnefndar og yfirverkefnisstjóra hjá Orkustofnun, um stóraukna eftirspurn eftir jarðhita. Þar sagði að spáð væri að eftirspurn eftir heitu vatni ykist 3,4% árlega til ársins 2027. Eftirspurnarspá til ársins 2060 gerði ráð fyrir allt að 63% aukningu og rúmlega tvöföldun miðað við háspá. Talið er að mestur vöxtur verði vegna varmanotkunar í fiskeldi þá kalli ferðaþjónustan á aukinn jarðvarma og húshitun atvinnurýmis en notkun heimila, iðnaðar og ylræktar vaxi í takt við mannfjöldaspá.
Höfundur hvetur til þess í greinarlok að stjórnvöld hugi nú þegar „að regluverki, nýsköpun, grunnrannsóknum og almennri framþróun í jarðhitatækni“ til að tryggja framhald þeirra lífsgæða sem íslensk samfélag nýtur á líðandi stund.
Þegar litið er til þess sem sagði hér í upphafi um viðleitni orkuþyrstra ESB-þjóða og Japana til að styrkja stöðu sína með auknu svigrúmi til orkuframleiðslu og hvatningu til fjárfesta til að koma að henni yrði það örugglega til að styrkja stoðir íslenska hagkerfisins að auka svigrúm annarra fjárfesta en opinberra á sviði orkumála.
Hér er almennt of lítil áhersla lögð á að efla samstarf opinberra aðila og einkafyrirtækja til að styrkja grunnstoðir samfélagsins. Við setningu opinberra reglna eins og nú innan ESB vegna grænna fjárfestinga í kjarnorku og við nýtingu á gasi eru aldrei allir á einu máli. Skrefin verður þó að stíga og fylgja þeim fastar eftir við aðstæður eins og myndast hafa vegna stríðs Pútíns í Úkraínu.
Augljóst er að ekki er eftir neinu að bíða við töku ákvarðana sem búa í haginn fyrir stóraukna nýtingu íslensks jarðvarma. Jafnframt er óhjákvæmilegt að virkja vatnsafl af miklum þunga.