Fjárfestar vilja fjarskiptakerfi
Morgunblaðið, laugardag 23. október.
Tvö frönsk fjárfestingarfyrirtæki hafa látið að sér kveða á íslenskum markaði undanfarna daga. Franski fjárfestingarsjóðurinn Vauban Infrastructure Partners keypti meirihlutaeign í íslenska félaginu Borealis Data Center sem rekur gagnaver á Blönduósi og á Fitjum í Reykjanesbæ. Þá hefur franska sjóðastýringarfyrirtækið Ardian skrifað undir samkomulag um einkaviðræður og helstu skilmála vegna áforma um kaup á Mílu, dótturfélagi Símans.
Í september var greint frá því að Digital 9 Infrastructure, sjóður í stýringu breska sjóðastýringarfélagsins Triple Point, hefði keypt Verne Global, sem rekur gagnaver á Ásbrú í Reykjanesbæ, fyrir rúmlega 40 milljarða króna.
Á vefsíðunni Visir.is sagði Hörður Ægisson, sem nýlega lét af störfum sem markaðsritstjóri Fréttablaðsins, að Triple Point hefði sýnt áhuga á Mílu. Ardian hefði hins vegar verið valið til viðræðna og byði 70 til 80 milljarða króna fyrir fyrirtækið.
Áhugi fyrirtækja á að fjárfesta í innviðum hér endurspeglar tækifæri vegna lágra vaxta á alþjóðamörkuðum. Þá laðast fjárfestar einnig að löndum þar sem miðlun endurnýjanlegrar orku er örugg og á samkeppnisfæru verði. Orkuskortur og ofurverð setur vaxandi svip á efnahags- og þjóðlíf nágrannalandanna, þá eru fréttir frá Kína skuggalegar að þessu leyti.
Míla er heildsölufyrirtæki á fjarskiptamarkaði. Kjarnastarfsemi þess snýst um að tryggja fjarskipti á landsvísu með ljósleiðurum, koparleiðslum, möstrum og fjarskiptaneti. Míla er því dæmigert innviðafyrirtæki með „virkar“ og „óvirkar“ eignir til fjarskipta.
Fjölmiðla- og fjarskiptafélagið Sýn seldi fyrr á árinu „óvirka“ farsímainnviði sína til erlendra fjárfesta. Enginn tæknibúnaður fylgdi með í sölunni og þar af leiðandi engir strengir eða þræðir. Salan á Mílu nær bæði til „virkra“ og „óvirkra“ innviða.
Um 30 ára gamall átta þráða ljósleiðarastrengur sem NATO lagði á sínum tíma til að tengja saman ratsjárstöðvar á fjórum landshornum myndar stofnnet ljósleiðarakerfis landsins. Árið 2005 seldi ríkið Símanum fimm af þessum átta strengjum. Ríkið bauð tvo strengi til leigu árið 2008. Árið 2010 var annar þeirra leigður Sýn við mótmæli Símans. Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) úrskurðaði árið 2014 að leiga strengsins til Sýnar fæli ekki í sér ríkisaðstoð.
Í skýrslu starfshóps á vegum utanríkisráðuneytisins vorið 2021 er reifað hvað gera skuli við ljósleiðarastrengina þrjá í umsjá þess. Af skýrslunni má ráða að svigrúm fyrirtækis með aðeins einn streng til umráða sé næsta þröngt. Æskilegast sé að ráða að minnsta kosti yfir tveimur strengjum. Endurvakið er að leigja megi einkaaðilum tvo strengi og halda einum eftir vegna ratsjárstöðvanna.
Póst- og fjarskiptastofnun (PFS) segir margt benda til að „virk samkeppni ríki ekki á stofnnetsmarkaði á landsvísu“, þar sem Míla eigi fimm strengi en Sýn leigi einn. Stofnunin telur heppilegt að aðgengi og samkeppni á þessum markaði sé bætt. Boðað er að PFS ljúki markaðsgreiningu á þessu sviði fyrir lok árs 2021.
Breytingar á stofnnets- og fjarskiptamarkaði kalla á aukna bandbreidd vegna gagnavera og almennrar fjarskiptanotkunar. Þá er 5G-væðing farneta að hefjast af þunga og fylgja auknar kröfur til stofnneta henni. Allar nágrannaþjóðir okkar hafa hafnað viðskiptum við kínverska tæknirisann Huawei vegna 5G-væðingarinnar. Síminn og Míla gera það einnig og eiga viðskipti við sænska fyrirtækið Ericsson.
Sýn og NOVA sem sameinast um ljósleiðarastreng hljóta að hætta tæknilegri samvinnu við Huawei til að virða þjóðaröryggiskröfur. Stefna utanríkisráðuneytisins er skýr í þessu efni og getur það sem leigusali sett skilyrði um nýtingu eignar sinnar. NOVA er að hluta í eigu Bandaríkjamanna sem búa við bann á viðskiptum við Huawei.
Vegna frétta um viðræður fulltrúa Símans og Ardians um Mílu varð uppi fótur og fit. Þjóðaröryggisráð var nefnt til sögunnar og stjórnarandstaðan tók kipp, meira að segja þeir sem vilja evru og aðild að ESB virtust fá kvíðakast.
Í vor sendi forsætisráðuneytið frá sér skýrslu þar sem sagði að íslensk lög um fjárfestingarýni (e. investment screening) stæðust ekki nútímakröfur. Hér væri engin heildstæð löggjöf um slíka rýni í þágu þjóðaröryggis.
Málum er enn háttað á þennan veg. Hér eru ekki lög sem takmarka aðkomu útlendinga að fjarskiptastarfsemi.
Eignarhald á Mílu ræður ekki hvort fyrirtækinu beri að virða íslensk samkeppnislög eða önnur fyrirmæli íslenskra stjórnvalda, til dæmis um þjóðaröryggi. Íslenskar reglur gilda um fjarskiptabúnað (virkan og óvirkan) og rekstur hans. Stjórnvöld móta þessar reglur og ber innlendum eða erlendum eiganda Mílu að virða þær. Viðræður fulltrúa Símans og þjóðaröryggisráðs snúast um þetta. Net- og fjarskiptaöryggi verður sífellt mikilvægara. Íþyngjandi regluverk kann að hafa áhrif á vilja til viðskipta eða á verðmat.
Hlutafélagið Orkufjarskipti var stofnað í desember 2011. Félagið er í jafnri eigu Landsnets og Landsvirkjunar. Það rekur öflugt kerfi með ljósleiðurum og öðrum búnaði í samræmi við kröfur raforkukerfisins um áreiðanlegt og traust fjarskiptanet. Öryggiskröfur fyrirtækisins eru vafalaust meiri en tíðkast á almennum markaði.
Til að jafna samkeppnisstöðu á almenna markaðnum ætti ríkið að selja strengina þrjá í NATO-stofnnetinu sem það á enn og flytja ratsjártengingarnar og annað sem krefst mikils öryggis inn á net Orkufjarskipta.