Ferðin frá heimsfaraldri er hafin
Morgunblaðið, föstudag 15. maí 2020.
Aðeins 99 farþegar fóru um Keflavíkurflugvöll frá skírdegi (9. apríl) og fram á annan dag páska (13. apríl) árið 2020. Á árinu 2019 fóru 84.000 farþegar um völlinn þessa sömu daga. Þessar tölur segja í raun allt sem segja þarf um hvernig farþegaflugi til og frá Íslandi hefur verið háttað.
Hér hefur landamærum aldrei verið lokað fyrir ríkisborgurum Schengen-ríkja og Bretlands. Ísland er hins vegar lokað fyrir borgurum annarra landa. Frá og með 19. mars urðu Íslendingar að fara í tveggja vikna sóttkví við komu til landsins og aðrir frá 24. apríl.
Ríkisstjórnin ákvað 12. maí að eigi síðar en 15. júní 2020 geti þeir sem koma til landsins farið í COVID-19-próf á Keflavíkurflugvelli. Einnig verða nýleg vottorð um sýnatöku erlendis tekin til greina meti sóttvarnalæknir þau áreiðanleg. Þriðji kosturinn er að fara í tveggja vikna sóttkví.
Margar ríkisstjórnir á Schengen-svæðinu miða einnig við 15. júní þegar rætt er um ferðafrelsi. Af hálfu ESB hafa verið kynntar reglur sem mælt er með að gildi á ferðum í flugvélum, lestum og langferðabílum. Kaup á miðum og innritun sé á netinu. Hvarvetna sé sótthreinsivökvi og ekki sé borinn fram matur eða drykkur um borð. Hæfilegt bil sé milli farþega sem beri grímur. Þá sé litið til heilbrigðisþjónustu og sjúkrarýmis á ferðamannastöðum. Starfsfólk hótela og veitingastaða sé þjálfað til að fara að settum reglum og átta sig á einkennum COVID-19.
Í skýrslu Guðlaugs Þórs Þórðarsonar utanríkisráðherra sem hann flutti alþingi 7. maí 2020 segir að utanríkisþjónustan hafi vegna faraldursins unnið að því sem einn maður „að aðstoða hátt í 12 þúsund Íslendinga sem staddir voru erlendis þegar faraldurinn braust út“. Í ráðuneytinu lágu fyrir áætlanir um viðbrögð í neyðartilvikum sem höfðu verið unnar í samvinnu við almannavarnadeild ríkislögreglustjóra. Nú reynir á rétt vinnubrögð á leiðinni úr sóttvarnahöftunum.
Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir dómsmálaráðherra afhenti embætti ríkislögreglustjóra nýlega svonefndan landamærabíl. Ökutæki sem er búið öllum nauðsynlegum tækjum til að fullnægja gæslu Schengen-landamæra. (Mynd: Lögreglan.)
Schengen-áritanir
Á árinu 2004 gerðu íslensk og kínversk stjórnvöld samkomulag sín á milli um vegabréfsáritanir vegna ferðamannahópa. Það var þó ekki fyrr en árið 2007 sem íslenska sendiráðið í Peking hóf útgáfu Schengen-áritana og sendi dómsmálaráðuneytið sérstakan fulltrúa til að fylgja verkefninu úr hlaði. Útgáfa Schengen-áritana hófst í sendiráði Íslands í Moskvu árið 2013.
Níu ríki taka að sér að afgreiða umsóknir um Schengen-vegabréfsáritanir til Íslands á svæðum þar sem Ísland er ekki með sendiskrifstofu. Ríkisborgarar meira en hundrað ríkja þurfa að sækja um Schengen-vegabréfsáritun til þess að komast til Íslands.
Sérstakt samkomulag er við Dani um útgáfu þessara áritana og dönsk sendiráð afgreiddu 36.700 umsóknir um Schengen-áritanir til Íslands í fyrra eða 87% allra umsókna sem afgreiddar voru af svonefndum fyrirsvarsríkjum. Álagið á Dani hefur stundum verið svo mikið að þeir hafa orðið að setja þak á afgreiðslur áritana til Íslands.
Þegar Íslendingar gerðust aðilar að Schengen-samstarfinu árið 2001 voru ferðamenn árlega á bilinu 2-300 þúsund. Árið 2018 voru ferðamenn hingað til lands 2,3 milljónir.
Nú stefnir utanríkisráðuneytið að því að sendiráðin í Bandaríkjunum, Bretlandi og Indlandi hefji útgáfu Schengen-áritana bæði innan dyra hjá sér í höfuðborgum landanna og einnig í útstöðvum víða um þessi lönd. Á þann veg er búið í haginn fyrir nýja sókn ferðaþjónustunnar.
Fyrir utan að opna leiðir fyrir viðskipti með samningum eru starfsmenn utanríkisþjónustunnar nú í beinum samskiptum við þúsundir manna um heim allan, Íslendinga og ferðamenn til landsins. Heimsfaraldurinn sannar rækilega nauðsyn þess að fulltrúar íslenska ríkisins leggi rækt við víðtækt alþjóðlegt tengslanet. Það gerist ekki án öflugrar utanríkisþjónustu.
Netöryggi
Í skýrslu utanríkisráðherra var nú í annað sinn sérstakur kafli um netöryggi undir fyrirsögninni varnar- og öryggismál. Kaflinn endurspeglar að þar er um að ræða sameiginlegt verkefni þeirra sem fara með gæslu borgaralegs öryggis og hernaðarlegs.
Þjóðaröryggisráð setti af stað verkefni til varnar gegn „upplýsingaóreiðu“. Þar er fjallað um einn lið fjölþátta ógna (e. hybrid threats). Dreifing á alls kyns samsæriskenningum og lygum hefur magnast vegna COVID-19-faraldursins.
Hér er danskt dæmi um boðskap á Facebook vegna faraldursins. Það er tekið af síðunni jfk21 – skammstöfunin er fyrir Jorden Frihed Kundskab:
„Allt þetta kórónu-plandemi er algjört hneyksli.
Sjúkrahús í Bandaríkjunum fá 13.000 dollara ef þau segja kórónu banamein og ef þau nota öndunarvélar fá þau 39.000 dollara. Á Ítalíu má í raun aðeins rekja 12% dauðsfalla til kórónu.
Ef þú vilt stöðva Big Pharma-spillinguna og nauðungarbólusetningu dönsku þjóðarinnar samhliða því sem þeir nota tækifærið í skjóli kórónu til að setja upp 5G-möstur á skóla og íþróttahús og víðar er AÐEINS um að ræða Jorden Frihed Kundskap.“
Orðið „plandemi“ er notað af andstæðingum bólusetninga. Þeir óttast auðvitað mest að samsærissmiðum kórónuveirunnar takist að finna bóluefni gegn henni.
Í skýrslu utanríkisráðherra er minnt á að vegna faraldursins hafi hvers kyns fjarvinna aukist í krafti tæknilausna og öflugra fjarskiptakerfa. „Nýrri tækni fylgja nýjar ógnir og nauðsynlegt er fyrir samfélög að tryggja öryggi með því að efla viðnámsþol við áföllum og verja mikilvæga innviði fyrir árásum,“ segir þar.
Minnt er á umræður um öryggi 5G-fjarskiptakerfisins og sagt að íslensk stjórnvöld hafi meðal annars skoðað málið „út frá skuldbindingum sem Ísland hefur gengist undir, til dæmis á vettvangi NATO sem hefur sett 5G-fjarskiptakerfin á lista yfir mikilvæga innviði bandalagsríkja“.
Varnir heima fyrir eru í höndum einstakra NATO-ríkja en bandalagið annast sjálft varnir eigin kerfa. Þarna geta hlutir skarast og séu kerfi ríkis talin skapa hættu fyrir kerfi NATO myndast vandi sem skaðar þjóðaröryggi sé ekki farið að réttum kröfum. Þetta kemur óhjákvæmilega til álita við innleiðingu 5G-kerfa hér á landi.
Umræður innan aðildarríkja NATO og annars staðar hníga til þeirrar áttar að áhætta sé tekin með því að eiga viðskipti við kínverska Huawei-fyrirtækið. Öryggismat vegna 5G frá Huawei verður að standast NATO-kröfur þótt höfundar samsæriskenninga líti til annarra þátta.
Ný viðfangsefni
Viðfangsefnin tvö sem hér eru nefnd vegna skýrslu utanríkisráðherra árið 2020, Schengen-áritanirnar og netöryggið, eru til marks um ný viðmið sem líta ber til við mat á hlutverki utanríkisþjónustunnar. Borgaraþjónusta verður auk þess sífellt viðameiri og mikilvægari þáttur í starfi hennar.
Í aðdraganda þess að Ísland „opnast“ að nýju 15. júní 2020 reynir á skoðana- og upplýsingaskipti við fjölmörg ríki á leið frá heimsfaraldrinum. Þar er farið um ókannað svæði. Enginn veit á þessu stigi hve leiðin er löng og enginn fer hana einn.