Enginn veit um áhrif kosninga
Morgunblaðið, laugardagur 05. 11. 22
Í gær hófst 44. landsfundur Sjálfstæðisflokksins. Þar ber hæst að Guðlaugur Þór Þórðarson, umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, býður sig formlega fram gegn Bjarna Benediktssyni, flokksformanni, fjármála- og efnahagsráðherra. Í aðdraganda landsfundarins var nefnt að framboðið bryti gegn óskráðri reglu um að ekki skyldi lagt til atlögu við flokksformann sem jafnframt væri oddviti flokksins í ríkisstjórn.
Áskorandinn segist ekki vilja flokkinn úr ríkisstjórninni. Sumir stuðningsmanna hans segja að frambjóðanda sínum vegið sé talið að forsendur stjórnarsamstarfsins breytist verði skipt um oddvita Sjálfstæðisflokksins í ríkisstjórninni. Ekkert er unnt að útiloka í því efni. Enginn veit um áhrif kosninga.
Sofie Carsten Nielsen, formaður Radikale venstre, í Danmörku brá fæti fyrir ríkisstjórn og heimtaði þingkosningar. Eftir þær sagði Nielsen af sér. Flokkur hennar er rjúkandi rúst með aðeins sjö þingmenn (3,8% atkv.) í stað 16 þingmanna áður. Þingmennirnir sjö eru ekki áhrifalausir, þeir geta spillt fyrir stjórnarmyndun Mette Frederiksen, Jafnaðarmannaflokknum.
Lars Løkke Rasmussen taldi ómaklega að sér vegið í Venstre eftir að Mette Frederiksen tók við af honum sem forsætisráðherra vorið 2019. Þegar Løkke sá hvert stefndi gagnvart sér í forystu mið-hægriflokksins Venstre lét hann af formennsku í ágúst 2019. Hann sat síðan afskiptur í þingflokki Venstre þar til hann sagði sig úr honum 1. janúar 2021 og stofnaði nýjan flokk, Moderaterna, í júní 2021. Í kosningunum 1. nóvember 2022 fékk flokkurinn 16 þingmenn (9,3% atkv.) og er nú þriðji stærsti þingflokkurinn í Kristjánsborgarhöll. Løkke náði hins vegar ekki oddastöðunni við stjórnarmyndun eins og hann vonaði.
Meirihluti danska þjóðþingsins vísaði Inger Støjberg á dyr sem óverðugri í desember 2021, hún hafði verið fundin sek og dæmd í 60 daga fangelsi af landsdómi (d. Rigsretten). Støjberg stofnaði flokk, Danmerkurdemókratana, í júní 2022 undir eigin formennsku og fékk nú 14 þingmenn kjörna (8,1% atkv.). Hún var varaformaður Venstre þegar Løkke var hrakinn þaðan.
Venstre gekk þannig þríklofinn til kosninganna nú með fyrrverandi formann og varaformann í forystu eigin flokka. Fylgið hrundi líka af Venstre. Hann tapaði 10,1 prósentustigi og 20 þingmönnum, er nú með 23 þingmenn og 13,3% fylgi.
Venstre hefur ekki hlotið verri kosningu síðan árið 1988.
Jafnaðarmannaflokkurinn hefur hins vegar ekki staðið betur síðan
árið 2001. Nú hlaut flokkurinn 27,5% atkvæða og 50 þingmenn. Mette
Frederiksen stendur betur að kosningum loknum en fyrir þær og
vinnur að stjórnarmyndun.
Frá setningu 44. landsfundar, Bjarni Benediktsson hylltur: f.v. Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir, Bjarni, Halldór Blöndal, Salóme Þorkelsdóttir og Þóra Margrét Baldvinsdóttir (mynd: mbl.is/ Eggert Jóhannesson).
Formannsframboð Guðlaugs Þórs ræðst af miklu óþoli eftir að auka fylgi Sjálfstæðisflokksins í kosningum. Með því til dæmis að dusta rykið af gamla slagorðinu Stétt með stétt undir hans forystu megi snúa vörn í sókn.
Sé málið svona einfalt er óþarfi að skipta um formann til að grípa gunnfána með þessu kjörorði úr búri flokksins og storma fram. Aldrei hefur verið tekin formleg eða bindandi ákvörðun á vettvangi flokksins, og alls ekki á landsfundi, um að ýta þessum mikilvæga lið í sjálfstæðisstefnunni til hliðar. Að talin sé að nýju þörf á að flagga slagorðinu má ef til vill rekja til þess að Sósíalistaflokkurinn var endurreistur og þar með stéttabaráttan undir forystu Sólveigar Önnu Jónsdóttur og Gunnars Smára Egilssonar.
Sé nauðsynlegt að skipta um formann vegna yfirvofandi kosninga er rétt að minnast þess að kjörtímabil alþingis er til 2025 og sveitarstjórna til 2026. Að öllu óbreyttu verður 45. landsfundur Sjálfstæðisflokksins haldinn 2024 eða snemma árs 2025, það er fyrir þingkosningar.
Með því að skipta um formann á 45. landsfundinum er hvorki vegið að oddvita flokksins í ríkisstjórn á þann veg sem gert er nú né gengið til kosninga án nýs foringja. Tímasetninguna á formannsframboðinu og ákefðina á að auka sem fyrst fylgi flokksins er tiltölulega auðvelt að setja í það ljós að áhugi sé á að raska stjórnarsamstarfinu í von um að gengið verði sem fyrst til þingkosninga undir nýrri flokksforystu.
Þegar fundið var að framgöngu þríeykisins sem ætlaði að leggja undir sig Alþýðusamband Íslands með leiftursókn fyrir tæpum mánuði var forsetaframbjóðandi þess fljótur að sjá að tímasetning stórorrustunnar var alröng við upphaf kjaraviðræðna.
Hefðu menn viðkvæma stöðu þeirra viðræðna í huga á landsfundinum nú um helgina mundu þeir hugsa sig tvisvar um að stofna þar til stórátaka sem kynnu að rjúfa ríkjandi stöðugleika í landsstjórninni. Þar skiptir styrk stjórn sjálfstæðismanna á fjár- og efnahagsmálum ríkisins höfuðmáli.
Sé Sjálfstæðisflokknum til bjargar að flagga að nýju Stétt með stétt er honum lífsnauðsynlegt á þessari stundu að ýta ekki undir óvissu í kjaramálum. Stöðugleiki og festa eru aðalsmerki flokksins.
Á þessu tvennu er brýn þörf um þessar mundir sé litið til þjóðarbúskaparins og óvissunnar í utanríkis- og öryggismálum.
Tilefnislaus innrás Vladimirs Pútins Rússlandsforseta í Úkraínu hefur gjörbreytt stöðu öryggismála í Evrópu. Andrúmsloftið er kaldara en það varð í kalda stríðinu sagði Finnlandsforseti á þingi Norðurlandaráðs á þriðjudaginn. Daginn áður tilkynnti norski forsætisráðherrann að viðbúnaðarstig norska hersins hefði verið hækkað. Megináhersla yrði lögð á gæslu hafsvæðanna við Noreg og þar með í nágrenni Íslands.
Annað er sjálfstæðismönnum brýnna nú en kollvarpa forystu eigin flokks.