Dómaraval hjá stjórnmálamönnum
Morgunblaðið, 26. júní 2020
Val á dómurum er viðkvæmt mál ekki síst hafi þeir vald til að grípa fram fyrir hendur á lýðræðislega kjörnum fulltrúum. Þess þykir gæta í vaxandi mæli í Evrópu að dómarar færi sig inn á svið löggjafarvaldsins með úrskurðum sínum. Jafnframt setur ágreiningur um hvernig staðið skuli að skipan dómara svip á umræður, meðal annars hér þar sem nú er beðið eftir hvað Mannréttindadómstóll Evrópu (MDE) segir um valið á dómurum í landsrétt um árið.
Dómstólar hafa misþungt vægi utan eigin heimalanda. Þýski stjórnlagadómstóllinn í Karlsruhe dregur oft að sér athygli fyrir niðurstöður sínar, einkum ef þær miða að því að þrengja vald þýskra stjórnmálamanna til að skuldbinda skattgreiðendur vegna evru- eða ESB-skuldbindinga.
Þýska stjórnlagadómstólnum hefur þótt sérstaklega uppsigað, megi orða það svo, við Seðlabanka evrunnar (SE). Nýlega gáfu dómarar bankanum þriggja mánaða frest til að færa betri rök fyrir útgáfu skuldabréfa til að létta undir með þjóðum vegna COVID-19-faraldursins. Án nánari skýringa gæti Bundesbank, þýski seðlabankinn, ekki tekið þátt í útboðinu.
Þýsk stjórnvöld eiga lokaorðið um hvort SE gefi nægar skýringar. Þeir sem leituðu álits stjórnlagadómstólsins segja að þeir snúi sér þangað aftur sætti þeir sig ekki við niðurstöðu stjórnvalda.
Í fréttum um þetta mál er bent á að líklegt sé að afstaða dómaranna í Karlsruhe gagnvart ESB mildist frá og með mánudeginum 22. júní 2020. Þá varð breyting á dómurum í réttinum. Andreas Vosskuhle, forseti dómstólsins, hvarf úr Karslruhe-réttinum eftir 12 ára hámarkssetu. Við tók Astrid Wallrabenstein, tilnefnd af ESB-sinnuðum græningjum. Hún er sögð hallast að þíðu í samskiptum þýska dómstólsins og ESB-dómstólsins.
Reuters-fréttastofan hefur eftir ónafngreindum stjórnlagaprófessor að Wallrabenstein sé mun vinsamlegri ESB en Vosskuhle. Spáir prófessorinn því að SE þurfi ekki að kvíða dómsniðurstöðum á borð við þær sem birst hafi á undanförnum árum.
Sú skýring að niðurstöður þýska stjórnlagadómstólsins ráðist af afstöðu einstakra dómara til ESB minnir á að dómararnir eru valdir af þýska sambandsþinginu í Berlín. Ekki er farið í launkofa með hvaða stjórnmálaflokkur tilnefnir þá. Að baki valinu eru lýðræðisleg sjónarmið sem talið er eðlilegt að endurspeglist innan réttarins sem fjallar um pólitísk álitamál eins og Hæstiréttur Íslands gerir þegar lagt er mat á hvort lög standist stjórnarskrána eða ekki.
Nú þegar Vosskuhle, tilefndur af jafnaðarmönnum (SPD), hættir verður Stephan Harbarth, tilefndur af kristilegum (CDU/CSU), forseti dómstólsins. Hann varð dómari árið 2018 eftir að hafa setið í þýska sambandsþinginu síðan 2009.
Þýskir þingmenn eru ekki bundnir af neinu excel-skjali þegar þeir velja menn í æðsta dómstól lands síns. Nú liggur fyrir MDE í Strassborg að ákvarða hvort svo sé um íslenska þingmenn.
Dómarar við þýska stjórnlagadómstólinn í Karlsruhe.
Trump á NATO-fundi
Eitt mikilvægra verkefna forseta Bandaríkjanna er að finna hæfa menn með „réttar skoðanir“ til setu í hæstarétti. Þannig tryggir forsetinn sér áhrif til langs tíma. Á þessu kjörtímabili hefur Trump skipað tvo hæstaréttardómara. Hvort Trump situr annað kjörtímabil kemur í ljós í nóvember. Forsetinn á verulega undir högg að sækja um þessar mundir.
Eitt af því sem gerir Trump lífið leitt er útkoma bókar eftir John Bolton sem var þjóðaröryggisráðgjafi forsetans frá apríl 2018 til september 2019. Að fyrirlagi bandarískra stjórnvalda var árangurslaust reynt að stöðva útgáfu bókarinnar. Dómari sem úrskurðaði í málinu neitaði að banna hana. Þeir sem nota Kindle á Amazon fengu bók Boltons senda aðfaranótt þriðjudags 23. júní.
Þar segir Bolton frá því að í sama mund og Donald Trump tilnefndi seinni dómarann, Brett Kavanaugh, í hæstarétt (9. júlí 2018) hafi ríkt mikil spenna innan ráðgjafaliðs forsetans vegna þátttöku hans í ríkisoddvitafundi NATO í Brussel 11. og 12. júlí.
Nokkru fyrir fyrir fundinn, föstudaginn 29. júní 2018, ræddu Trump og Jens Stoltenberg, framkvæmdastjóri NATO, saman í síma. Þar fór Trump mikinn vegna evrópsku NATO-ríkjanna. Bandaríkjamenn greiddu alltof stóran hluta af kostnaði við bandalagið, því yrði að ljúka. Trump sagði að Bandaríkjamenn greiddu 80-90% ef ekki meira. Bolton segist ekki vita hvaðan forsetinn hafði þessar tölur. Þá sagði forsetinn við Stoltenberg að til þessa hefði Bandaríkjunum verið stjórnað af „idjótum“, sá tími væri liðinn. Evrópumenn gætu ekki lengur níðst á sér og þjóð sinni.
Stoltenberg hringdi eftir forsetasímtalið til Boltons sem bannaði öllu starfsliði sínu að hlusta svo að hann gæti talað tæpitungulaust við NATO-stjórann og skýrt fyrir honum alvöru málsins.
Bolton segir að næstu daga hafi Trump spurt sig hvers vegna þeir hættu bara ekki í NATO.
Þeir hittu svo Stoltenberg á morgunverðarfundi 11. júlí í Brussel, aðeins nokkrum klukkustundum fyrir ríkisoddvitafundinn. Þar notaði Trump tækifærið meðan sjónvarpsmenn fengu að taka mynd í upphafi til að sauma enn að Stoltenberg vegna fjárframlaganna til NATO.
Trump áréttaði svo síðar á fundinum að Stoltenberg væri persónulegur vinur sinn en kvartaði enn á ný undan því að við öllum blasti að haft væri fé af Bandaríkjamönnum, því yrði að ljúka. Jim Mattis varnarmálaráðherra reyndi að segja eitthvað til varnar NATO en Trump bandaði honum frá sér, segir Bolton.
Morguninn 12. júlí sagði Trump við Bolton að í ræðu mundi hann hóta úrsögn úr NATO lægi ekki fyrir skuldbinding allra um að greiða 2% af vergri landsframleiðslu til varnarmála.
Trump kallaði Bolton til sín inni á ríkisoddvitafundinum. „Eigum við að gera þetta?“ hvíslaði forsetinn. Bolton svaraði að hann skyldi fara að línunni en ekki yfir hana.
Undir ræðulok sagði Trump að hann styddi NATO „hundrað prósent, þúsund milljón prósent“ en að bandalagsríkin yrðu að „greiða 2% fyrir 1. janúar, annars gerðu Bandaríkjamenn bara það sem þeim hentaði“.
Þá segir Bolton:
„Þegar við fórum út [af NATO-fundinum] var Merkel að tala. Trump gekk til hennar til að kveðja og hún stóð upp til að taka í höndina á honum. Þá kyssti hann hana á báðar kinnar og sagði: „Ég elska Angelu.“ Það hófst lófatak í salnum og allir stóðu upp og kvöddu okkur. Sama kvöld sagði Trump á Twitter:
„Mikill árangur í dag hjá NATO! Aðildarríkin hafa greitt milljörðum dollara meira síðan ég var kjörinn. Flottur andi!““
Kjarninn í bók Boltons er að Trump hafi jafnan eigin hag í fyrirrúmi. Allt annað sé aukaatriði í huga forsetans. Það auðveldaði fylgdarmönnum Trumps á NATO-fundinum að hemja hann að Kavanaugh var á leið í hæstarétt. Forsetinn vissi að á heimavelli skipti það meiru en yfirlýsingar í Brussel.