Danir efla varnir í Arktis
Morgunblaðið, föstudagur 19. febrúar 2021.
Danska ríkisstjórnin vinnur nú að framkvæmd áætlunar sem kynnt var fimmtudaginn 11. febrúar undir fyrirsögninni Arktis-kapacitetspakke . Með Arktis (norðurslóðum) er vísað til Færeyja og Grænlands í danska ríkjasambandinu. Orðið kapacitet þýðir afkastageta.
Áætlunin var kynnt af danska varnarmálaráðherranum Trine Bramsen. Að baki henni er aukafjárveiting reist á samkomulagi flokkanna sex á danska þinginu sem standa vörð um danskar varnir. Fjárhæðin nemur 1,5 milljörðum DKK eða 32 milljörðum ISK. Með henni er stefnt að aukinni afkastagetu danska hersins í Arktis.
Svarað er hervæðingu Rússa í Arktis en einnig gagnrýni innan NATO á Dani fyrir að verja ekki nægilega miklum fjármunum til varnarmála miðað við landsframleiðslu.
Samstarf bandarísks og norræns herafla í okkar heimshluta snýst um aðgerðir gegn stóraukinni hervæðingu Rússa undanfarin ár á norðurhjara.
Í öllum aðgerðum til að svara Rússum í norðri er lögð mikil áhersla á að efla loftvarnir í nágrenni Kólaskaga, stærsta víg- og kjarnorkuhreiðurs Rússa, við norðurlandamæri Noregs, Svíþjóðar og Finnlands.
Flugherir landanna þriggja stunda sameiginlegar heræfingar. Bandaríkjamenn senda langdrægar sprengjuflugvélar til æfinga með sænska flughernum yfir Svíþjóð. Bandarískar eldsneytisflugvélar æfa með finnska flughernum yfir Finnlandi. Fjórar bandarískar sprengjuvélar og 200 manna lið verður á næstunni sent til nokkurra vikna dvalar á Ørland-herflugvelli skammt fyrir norðan Þrándheim í Noregi.
Allt gerist þetta á fáeinum misserum samhliða því sem flotastjórnir Bandaríkjanna og Bretlands senda herskip í eftirlitsferðir inn á Barentshaf sem Rússar líta á sem heimasvæði kjarnorkukafbáta sinna. Flotamálaráðherrann í stjórn Donalds Trumps sagði að ferðir bandarísku herskipanna ættu meðal annars að tryggja að ekki skapaðist sama ástand í Norður-Íshafi og í Suður-Kínahafi þar sem kínverski flotinn lætur eins og hann hafi vald til að ákveða hverjir sigla um hafið.
Við Arktis Kommando, dönsku herstjórnina í Nuuk á Grænlandi.
Kemur ekki á óvart
Ekki kemur á óvart að mikil rússnesk hervæðing í norðri kalli á viðbrögð. Að baki því sem gert er á svo sýnilegan hátt eru síðan ögranir Rússa í netheimum. Þeim er haldið rétt neðan við sýnileg mörk þótt viðbrögðunum sé ekki leynt. Sum norræn yfirvöld tala ekki lengur um ögranir í tengslum við tölvuárásir heldur stríð.
Harkan í Moskvuvaldinu birtist einnig á pólitíska sviðinu. Sergei Lavrov, utanríkisráðherra Rússa, hótaði á dögunum að höggva á öll samskipti við ESB-lönd hertu þau á refsiaðgerðum gagnvart Rússum vegna meðferðarinnar á stjórnarandstæðingnum Alexei Navalní og fylgismönnum hans sem mótmæla hvarvetna í Rússlandi.
Þess misskilnings verður vart hér að engin viðskipti fari fram milli Íslendinga og Rússa vegna viðbragða Evrópuríkja og refsiaðgerða eftir innlimun Krímskaga í Rússland fyrir sjö árum. Rétt er að Vladimir Pútin Rússlandsforseti ákvað þá að loka á innflutning á landbúnaðarvörum og fiski til að efla rússneskan landbúnað og sjávarútveg. Rússar kaupa ekki lengur sjávarafurðir hér heldur hátæknibúnað til fiskvinnslu. Það er í samræmi við stefnu Pútins.
Áform Rússlandsforseta um aukna innlenda framleiðslu til sjávar og sveita hafa á hinn bóginn misheppnast. Nú eru matvæli flutt inn eftir krókaleiðum, til dæmis fiskur í gegnum Hvíta-Rússland. Sú leið lokast vegna ofbeldis Alexanders Lukasjenkos forseta í garð þeirra sem mótmæla kosningasvindli hans.
Unnið með Dönum
Óhjákvæmilegt er fyrir íslensk stjórnvöld að fylgjast náið með hvað Danir telja nauðsynlegt að gera til að auka varnir Grænlands og Færeyja. Í janúar 2007 var gert samkomulag um aukið samstarf Landhelgisgæslu Íslands og danska sjóhersins þegar Søren Gade, þáverandi varnarmálaráðherra Dana, kom hingað til lands. Í samkomulaginu felst pólitísk viljayfirlýsing um að þróa samstarf þjóðanna í því skyni að efla öryggi borgaranna. Hefur tvíhliða samstarfið dafnað í áranna rás. Framkvæmd þess hlýtur að taka mið af stefnu Dana.
Á lista yfir útgjöld innan ramma dönsku aukafjárveitingarinnar ber hæst kostnað vegna tveggja dróna til eftirlits frá Grænlandi, 750 m. DKK (16 ma. ISK) og við að reisa ratsjárstöð í Færeyjum, 390 m. DKK (8,4 ma. ISK).
Landhelgisgæslan hafði dróna að láni frá Siglingaöryggisstofnun Evrópu sumarið 2019 og nýtti hann til eftirlits á hafinu. Til dæmis stóð dróninn áhafnir nokkurra skipa að ólöglegu brottkasti á fiski. Þá hafði hann uppi á skipum sem hurfu úr sjálfvirkri tilkynningarskyldu til vaktstöðvar siglinga. Dróninn hafði allt að tíu tíma samfellt flugþol og mátti senda hann um 700 kílómetra frá landi.
Danir hafa ekki ákveðið hve stóra dróna þeir kaupa en gildi þess að nota þá á Grænlandi er augljóst vegna stærðar landsins og aðstæðna allra.
Landhelgisgæslan gegnir lykilhlutverki af hálfu íslenskra stjórnvalda sem samstarfsaðili við bandalagsþjóðir og norrænar samstarfsþjóðir. Þetta alþjóðlega hlutverk Gæslunnar ber að efla. Það styrkir hana einnig inn á við eins og sannaðist til dæmis í óveðrinu mikla í desember 2019 þegar flutningavél danska flughersins flutti menn og búnað norður í land.
Nú eiga íslensk stjórnvöld að beita sér fyrir viðræðum við ráðamenn í Nuuk, Þórshöfn og Kaupmannahöfn um hvernig best sé að samhæfa allar aðgerðir til að átak danskra stjórnvalda til að efla öryggi á okkar slóðum skili sem mestum árangri.
Meðal þess sem er boðað í áætlun dönsku stjórnarinnar er meiri þjónusta frá gervitunglum í þágu eftirlits á hafinu, 85 m. DKK (1,8 ma. ISK) verður varið í því skyni. Samstarf um slíkt eftirlit yrði hvalreki fyrir innlenda aðila.
Í grein um flugöryggi í Morgunblaðinu í vikunni var bent á nauðsyn þess að færa EGNOS-leiðréttingarmerki frá sístöðutunglum vestar hér á landi. Það ætti að verða sameiginlegt verkefni íslenskra og grænlenskra yfirvalda að vinna að slíku gervitunglaverkefni.
Átaksáætlun Dana lýtur ekki einungis að hernaðarlegum þáttum heldur er tekið fram í samkomulagi flokkanna að efla eigi getu danska hersins til þátttöku í borgaralegum verkefnum eins og björgunaraðgerðum, viðbúnaðarverkefnum, umhverfiseftirliti, fiskveiðieftirliti og loftslagsrannsóknum.
Náið samráð
Í tilkynningu dönsku stjórnmálaflokkanna sem að samkomulaginu standa er lögð rík áhersla á náið samráð og samtöl. Í fyrsta lagi við stjórnvöld í Færeyjum og á Grænlandi og í öðru lagi við Bandaríkjamenn, nálægar strandþjóðir, bandamenn innan NATO og ríki sem eiga aðild að alþjóðasamningum um svæðið.
Í Kaupmannahöfn er enginn efi um stuðning frá færeyskum og grænlenskum stjórnvöldum við boðuð áform í átaksverkefninu í norðri.
Íslensk stjórnvöld og stjórnmálamenn búa að áratuga reynslu af umræðum um breytingar á viðbúnaði til varna á Íslandi vegna breyttra aðstæðna á Norður-Atlantshafi. Hana ber að nýta eins og kostur er til að styrkja samstarfið við Dani, Færeyinga og Grænlendinga. Nú gefst einstakt tækifæri til þess.