Brexit-martröð eða snilldarbragð
Morgunblaðið, föstudagur, 20. september 2019
„Þetta er martröð!“ hrópaði Xavier Bettel, forsætisráðherra Lúxemborgar, síðdegis mánudaginn 16. september. „Ekki er unnt að taka framtíðina í gíslingu í von um aukið flokksfylgi,“ sagði hann einnig við kröftugt lófatak.
Forsætisráðherrann flutti þennan boðskap þar sem hann stóð einn á blaðamannafundi fyrir framan stjórnarbyggingu í höfuðborg lands síns með autt ræðupúlt við hlið sér eftir að gestur hans, Boris Johnson, forsætisráðherra Breta, hafði tekið skyndiákvörðun um að aka á braut að loknu einkasamtali þeirra vegna þess að honum mislíkaði and-brexit-hrópin sem voru gerð að honum.
Bettel var heitt í hamsi þegar hann ræddi um stöðuna í brexit og sagði að nú ætti að „taka til hendi í stað þess að tala“ og áréttaði „við samþykkjum ekki neinn samning sem stangast á við sameiginlega markaðinn eða samkomulagið [á Írlandi] kennt við föstudaginn langa“.
Darren McCaffrey, stjórnmálaritstjóri sjónvarpsstöðvarinnar Euronews, spurði hvort líkja mætti ástandinu núna við „leiksýningu svo að Boris Johnson geti skellt skuldinni á ESB þegar allt splundrast í október?“
Bettel svaraði:
„Nú er reynt að klína sökinni á okkur af því að ekki er unnt að komast að samkomulagi. Það var ekki okkar ákvörðun að fara af stað með brexit.“
Breskir fréttaskýrendur segja að Boris Johnson hafi verið leiddur í gildru. Það hefðu verið samantekin ráð að gera lítið úr honum. Rétt handan garðsins við stjórnarbygginguna stóð hrópandi fámennur hópur brottfluttra Breta, þeim var ætlað, að sögn skýrenda, að niðurlægja Johnson fyrir framan blaðamennina. Hann hefði séð í hvað stefndi og þess vegna lagt til að blaðamannafundurinn yrði innan dyra og gengið á brott þegar Bettel hafnaði því.
Ekki aðeins í Bretlandi mislíkaði mönnum framganga Xaviers Bettels. Kristilegi demókratinn Norbert Röttgen, formaður utanríkismálanefndar þýska þingsins, sagði málflutning Bettels ekki „þjóna evrópskum málstað“. Bandaríski sendiherrann í London, Woody Johnson, sýndi breska forsætisráðherranum samstöðu. Hann hefði auðvitað séð „gildruna“ en enginn þyrfti að kenna Bretum sem hefðu „stofnað stærsta heimsveldið“ og „stöðvað nasista“ hvernig þeir ættu að stjórna eigin landi, ekki einu sinni Brusselmenn.
Boris Johnson og Jean-Claude Juncker í Lúxemborg mánudaginn 16. september 2019.
Juncker og Johnson vongóðir
Upphlaup forsætisráðherra Lúxemborgar dró alla athygli frá raunverulegu erindi Boris Johnsons sem var að snæða hádegisverð með Jean-Claude Juncker, forseta framkvæmdastjórnar ESB, og Michel Barnier, brexit-samningamanni ESB. Eftir hádegisverðinn lýsti Johnson þeirri eindregnu skoðun að „góðar líkur“ væru á samningi á næstu vikum. Hann sagði að varnaglinn vegna írsku landamæranna yrði að víkja svo að unnt yrði að semja.
Forystumenn ESB halda fast í þá skoðun að eina leiðin til samkomulags felist í því að Bretar leggi afdráttarlausar tillögur á borðið um hvernig losa megi um varnaglann, það er haga samskiptum ESB og Breta þannig til frambúðar að þeir verði ekki saman í tollabandalagi en samt verði opin landamæri milli Írska lýðveldisins og Norður-Írlands. Boris Johnson gerir mun minna úr vandanum vegna þessa en Theresa May, forveri hans.
Jean-Claude Juncker sagði „vingjarnlegt“ andrúmsloft hafa ríkt í málsverði þeirra Johnsons og viðræðum yrði „haldið áfram á miklum hraða“. Talsmaður breska forsætisráðherrans ítrekaði að „herða“ yrði á samtölum næstu daga. Brátt yrðu daglegir fundir viðræðuaðila. Þá mundu Barnier og brexit-ráðherrann hittast og einnig Juncker og Johnson, þætti þess þörf.
Þegar Johnson fór frá veitingastaðnum voru blaðamenn aðgangsharðir við hann. Þeir vildu vita hvort honum hefði tekist að fá vilyrði fyrir endurskoðun á viðskilnaðarsamningi Breta og ESB. Breski forsætisráðherrann vonar að ný útgáfa af viðskilnaðarsamningnum liggi fyrir eftir leiðtogaráðsfund ESB-ríkjanna 17. og 18. október. Hann geti síðan kynnt hann og fengið samþykktan á breska þinginu þegar það kemur saman 19. október.
Skömmu eftir fund Johnsons og Junckers birti framkvæmdastjórn ESB tilkynningu um að það væri á „ábyrgð“ Breta að leggja fram „lagalega færar lausnir sem samrýmist viðskilnaðarsamningnum“ til að einhverju miði vegna varnaglans. Þá sagði „engar slíkar tillögur hafa enn borist“.
Ekki allt sem sýnist
Tvær andstæður birtast í þessum fréttum frá Lúxemborg. Annars vegar er neikvætt upphlaup forsætisráðherrans Bettels og hins vegar vilji Junckers til að hraða viðræðum við Breta næstu vikur fram að leiðtogaráðsfundi ESB eftir mánuð.
Hvort er rétt? Er Boris Johnson á valdi blekkinga þegar hann lýsir bjartsýni um að sér takist að knýja fram nýja viðunandi niðurstöðu? Vill hann á þennan hátt réttlæta ákvörðun sína um að senda breska þingið heim?
Þeir sem telja sig þekkja klæki Brusselmanna segja að „gildran“ sem lögð var fyrir Boris Johnson í Lúxemborg hafi verið lúmskari en ætla mætti við fyrstu sýn. Bettel hafi verið „vondi karlinn“ en Juncker sá góði og vingjarnlegri til að villa um fyrir Johnson. Telja honum trú um að eitthvað hafi áunnist svo að síðar mætti vega að trúverðugleika hans og segja hann fávísan.
Ekki er þó unnt að útiloka að öll brotin falli þannig saman að lokum að við blasi ný mynd sem sé meirihluta þingmanna í neðri málstofu breska þingsins að skapi. Johnson þótti ganga of langt þegar hann rak 21 þingmann úr flokknum vegna þess að þeir studdu ekki stjórnarstefnuna í atkvæðagreiðslu. Í hópnum voru nokkrir elstu og virðulegustu þingmenn flokksins. Hefur Johnson verið hvattur til að friðmælast við þá.
Ákvörðunin um að reka þingið heim í fimm vikur leiddi til málaferla og þriðjudaginn 17. september tók breski hæstirétturinn málið fyrir með 11 dómurunum. Lögmaður sækjanda sagði að undanfarin 50 ár hefði enginn forsætisráðherra gripið til sambærilegrar misbeitingar á valdi. Lafði Hale, forseti hæstaréttar, tók fram að niðurstaða í þessu máli mundi ekki ráða því hvernig Bretar færu úr Evrópusambandinu. Af hálfu ríkisstjórnarinnar er sagt að þetta sé mál sem ljúka eigi á stjórnmálavettvangi en ekki fyrir dómi.
Lögmaður Johns Majors, fyrrverandi forsætisráðherra, ávarpaði dómarana skömmu fyrir lok málflutningsins í gær og mótmælti þinghlénu. Minnt er á að Major sendi þingið heim fyrir kosningar 1997 til að komast hjá því að birt yrði skýrsla um að þingmönnum væri borgað fyrir að leggja spurningar fyrir ráðherra.
Frá því að Boris Johnson myndaði stjórn sína hefur hann búið sig undir þingkosningar samhliða tilraunum til nýrra samninga við ESB. Snilldarbragðið er að nýtt ESB-samkomulag í þinghléi verði lagt fram á þingi fyrir 31. október. Boða síðan til kosninga hvort sem brexit verður með eða án samnings.