Biden boðar endurkomu Bandaríkjanna
Morgunblaðið, föstudaginn 11. júní 2021.
Joe Biden Bandaríkjaforseti er nú í fyrstu forsetaferð sinni til Evrópu. Sækir hann fundi í Bretlandi, Brussel og Genf. Hittir leiðtoga G-7-ríkjanna, tekur þátt í ríkisoddvitafundi NATO-ríkjanna mánudaginn 14. júní, ræðir við forystumenn Evrópusambandsins og hittir Valdimir Pútin 16. júní.
Biden ferðast undir kjörorðinu America is back. Hann boðar að Bandaríkjamenn séu komnir að nýju til virkrar þátttöku í alþjóðasamstarfi og innan alþjóðastofnana sem Donald Trump setti út í kuldann eins og Alþjóðaheilbrigðismálastofnunina (WHO) í Genf.
Stjórnmálaskýrendur í Bandaríkjunum minna á að í huga Bidens, sem alla tíð hefur verið eindreginn stuðningsmaður NATO og náinna tengsla við Evrópu, hafi afstaða Kína forgang umfram allt annað í alþjóðamálum. Evrópskir stjórnmálamenn verði að skilja að þeir séu ekki í fremstu varnarlínu gagnvart áhrifum Kínverja. Þar séu þeir þvert á móti taldir veikir á svellinu af ráðgjöfum Bidens. Hann treysti þess vegna varlega á fulltingi þeirra við framkvæmd Kínastefnunnar. Sömu sögu sé að segja þegar forsetinn glími við málefni Mið-Austurlanda. Þar hafi hann lítið til Evrópuríkja að sækja. Þetta sé kaldi veruleikinn hvað sem sagt sé í hátíðarræðum sem verði vafalaust margar í Evrópuferð hans.
Breytingar í Þýskalandi
Ríkisoddvitafundur NATO-ríkjanna með þátttöku fulltrúa 30 aðildarríkja bandalagsins er þriðji fundurinn af þessu tagi sem haldinn er í tíð Katrínar Jakobsdóttur sem forsætisráðherra (11.-12. júlí 2018, 3.-4. des. 2019). Nú er gert ráð fyrir innan við þriggja tíma fundi og að andrúmsloftið verði ekki eins spennuþrungið og þegar Donald Trump lét að sér kveða.
Þetta er 11. ríkisoddvitafundur NATO sem Angela Merkel, kanslari Þýskalands, situr frá því hún tók við embætti sínu 22. nóvember 2005. Á fundinum verður hún kvödd. Hún gefur ekki kost á sér í sambandsþingskosningunum í september 2021.
Þegar litið er til þýsku kosninganna spá margir að græningjar setjist við stjórnvölinn í Berlín eins og þeir gerðu 1998 til 2005 með jafnaðarmönnum, nú hugsanlega með kristilegum. Loftslags- og umhverfismál setja að sjálfsögðu sterkan svip á stefnu þeirra. Innan raða græningja er einangraður hópur sem vill úr NATO en hann má sín lítils. Forystumenn flokksins og meirihluti flokksmanna vilja leggja rækt við NATO og samstarfið í öryggismálum við Bandaríkjamenn auk þess sem hlutur ESB verði efldur.
Græningjar eru eindregnari í gagnrýni á stjórnvöld í Rússlandi og Kína en kristilegir og jafnaðarmenn. Þeir eru til dæmis andvígir umdeildu Nord Stream 2 gasleiðslunni frá Rússlandi til Þýskalands. Þeir lýsa opinberlega stuðningi við hópa stjórnarandstæðinga í Kína, Rússlandi og Hvíta-Rússlandi.
Ríkisstjórn Þýskalands með græningja um borð kynni að eiga meira sameiginlegt með stefnu Biden-stjórnarinnar en stefna stjórnar kristilegra og jafnaðarmanna undir forsæti Merkel.
Jens Stoltenberg, framkvæmdastjóri NATO, og Joe Biden Bandaríkjaforseti,
Framtíðarstefna NATO
Stefnt er að því að á NATO-fundinum verði ákveðið að móta nýja grunnstefnu (e. strategic concept) bandalagsins. Nú er grunnstefnan frá árinu 2010 þegar allt annað andrúmsloft ríkti í alþjóðamálum og meiri vonir voru bundnar við gott samstarf við Kínverja og Rússa en eftir 2012 þegar Xi Jinping varð forseti Kína og Vladimir Pútin hóf stríð við Úkraínumenn og innlimaði Krímskaga árið 2014. Í skjalinu frá 2010 var litið á Rússa sem hugsanlega samstarfsþjóð NATO og varla er vikið orði að Kína. Forsendur nýju stefnunnar eru allt aðrar en fyrir ellefu árum.
Eftir NATO-fundinn í London í desember 2019 hófst gerð umræðu- og stefnuskjals innan NATO sem var gefið út í fyrra undir heitinu NATO 2030. Í ræðu sem Jens Stoltenberg, framkvæmdastjóri NATO, flutti föstudaginn 4. júní um viðfangsefni fundarins 14. júní vék hann að níu höfuðatriðum sem hann taldi að leggja ætti til grundvallar:
Í fyrsta lagi beri að efla NATO sem einstakan og ómissandi samráðsvettvang ríkjanna beggja vegna Atlantshafs. Lögð verði áhersla á NATO sem stjórnmála- og hermálabandalag. Komi til hernaðaraðgerða skipti pólitísk samstaða ríkjanna sköpum.
Í öðru lagi verði áréttaður vilji til sameiginlegra varna gegn hvers kyns ógn á landi, hafi, í lofti, í netheimum og geimnum. Sýna verði meiri metnað við að efla þanþol aðildarríkjanna.
Í þriðja lagi verði sett markmið um varnir lykilmannvirkja og til að minnka líkur á að samfélagi sé ógnað með árás eða nauðung.
Í fjórða lagi verði skerpt á tæknilegu forskoti NATO-ríkjanna og komið í veg fyrir að nýsköpunargjá myndist milli þeirra.
Í fimmta lagi verði staðinn vörður um að lög og reglur séu virtar í alþjóðasamskiptum.
Í sjötta lagi verði stuðlað að stöðugleika í nágrenni NATO-svæðisins með því að styrkja og efla samstarfsríki eins og Írak, Jórdaníu, Georgíu og Úkraínu.
Í sjöunda lagi beri að líta til þess að loftslagsbreytingar og hlýnun jarðar auka líkur á að hættuástand skapist.
Í áttunda lagi staðfesti nýja grunnstefnan hollustu við gildin sem standa að baki samstarfi NATO-þjóðanna. Það hafi varanlegan tilgang að laga bandalagið að nýjum aðstæðum í öryggismálum.
Í níunda lagi verði að halda áfram á þeirri braut sem mótuð var 2014 um að auka framlög NATO-ríkjanna til varnarmála. Stækka eigi sameiginlegan sjóð NATO til að fjármagna sameiginlega þjálfun og æfingar, styrkja netvarnir, auka hæfnisforskot og efla samstarfsþjóðir bandalagsins.
Ræðu sína flutti Jens Stoltenberg þegar gerð ályktunar ríkisoddvitafundarins var komin á lokastig. Þar verður varla farið svona mörgum orðum um inntak væntanlegrar grunnstefnu heldur vikið að málefnum líðandi stundar: brottför NATO-liðsafla frá Afganistan, samskiptum við stjórnir Rússlands og Kína, ástandinu í Hvíta-Rússlandi.
Fundurinn með Pútin
Sama dag og Antony Blinken, utanríkisráðherra Bandaríkjanna, hitti Sergeij Lavrov, utanríkisráðherra Rússlands, í Hörpu miðvikudaginn 19. maí 2021 var tilkynnt að Joe Biden mundi hitta Vladimir Pútin í Genf 16. júní 2021.
Zachary Basu sagði nýlega á bandarísku vefsíðunni Axios að fundur Bidens og Pútins væri haldinn við verstu aðstæður í samskiptum Bandaríkjamanna og Rússa frá því Sovétríkin hrundu árið 1991. Það væri þess vegna tímanna tákn að þeir hittust í Genf þar sem Ronald Reagan hefði átt fyrsta fund sinn með Mikhaíl Gorbatsjov árið 1985.
Fundurinn nú er haldinn að frumkvæði Bidens, ekki til þess að „hampa“ Pútin að sögn Hvíta hússins heldur „vegna ágreinings milli þjóðanna en ekki þrátt fyrir hann“.
Ágreiningsefnin eru mörg. Biden stofnaði til vandræða gagnvart Rússum í mars þegar hann kallaði Pútin „morðingja“ daginn eftir að leyniþjónusta Bandaríkjanna sagði að Pútin hefði gefið leyfi til leynilegs áróðurs gegn Biden í forsetakosningabaráttunni 2020. Biden-stjórnin greip til refsiaðgerða gegn Rússum eftir rússneska tölvuárás á bandaríska SolarWinds-fyrirtækið og vegna þess að rússneski stjórnarandstæðingurinn Alexei Navalníj var fangelsaður. Rússar stofnuðu til mikils hersafnaðar við landamæri Úkraínu, ráðist hefur verið á samtök Nvalaníjs og Pútin stendur með Alexander Lúkasjenko gegn mótmælendum í Hvíta-Rússlandi.
Hvorugur aðili segist vænta mikils af Genfarfundinum. Þannig var einnig talað fyrir fundinn 1985, hann opnaði hins vegar leið að sögulega Höfðafundinum 1986 og flýtti fyrir hruni Sovétríkjanna.