Athafnir ekki bara orð í Glasgow
Morgunblaðið, laugardagur 30. október 2021.
Árangur á 26. loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna (SÞ), COP26, sem hefst í Glasgow á morgun, 31. október, verður örugglega ekk
i í samræmi við væntingar almennings, svo að ekki sé minnst á aðgerðasinna.
Ástandið í heimsorkumálum er þannig að víða jafngildir það ávísun á kreppu skuldbindi ríki sig til að auka hraða á orkuskiptum. Kolefnishlutleysi er fjarlægari draumur en áður.
Markmið Parísarsamkomulagsins frá 2015 um að halda hlýnun jarðar fyrir neðan 1,5°C árið 2050 miðað við hitastig við upphaf iðnbyltingarinnar næst ekki nema gert sé betur en til þessa. Umhverfisstofnun Sameinuðu þjóðanna, UNEP, segir að nú stefni hlýnun jarðar í 2,7°C í stað 1,5°C 2050. Alþjóðaorkumálastofnunin, IEA, telur hlýnunina verða 2,5°C og hún aukist síðan enn frekar.
COP-ráðstefnurnar eru árlegar. Niðurstöður fundanna í ár skipta að sögn loftslagssérfræðinga sköpum. Ekki megi draga lengur að tryggja nógu mikinn samdrátt á útblæstri gróðurhúsalofttegunda til að koma í veg fyrir mikið tjón á næstu áratugum.
Fyrir talsmenn raunverulegs samdráttar verður á brattann að sækja á COP26. Orkuskortur, skömmtun og framleiðslustöðvun víða í aðdraganda ráðstefnunnar fæla stjórnmálamenn frá loforðum um meiri hraða við skipti yfir í endurnýjanlega orkugjafa.
Í fjölmennustu ríkjum heims, Kína og Indlandi, neyðast stjórnvöld til að heimila aukna notkun á mengandi eldsneyti eins og kolum til að bægja vandræðum frá tugum milljóna manna. Boðskapur fulltrúa þessara þjóða í Glasgow er holur og ósannfærandi þegar þeir lýsa yfir stuðningi við sett loftslagsmarkmið en hafna samtímis kröfum um að loka kolanámum.
Í Bandaríkjunum hefur verð á bensíni hækkað um 50% frá 2020. Verð á jarðgasi í Evrópu hefur hækkað um allt að 500%. Bloomberg-fréttastofan segir að í Asíu bjóði orkufyrirtæki metfjárhæðir fyrir fljótandi jarðgas.
Stórframleiðandi á áburði hefur neyðst til að loka tveimur áburðarverksmiðjum tímabundið í Bretlandi vegna ofurverðs á orku. Kínversk stjórnvöld banna útflutning á áburði til að hindra skort á heimavelli.
Engin ein skýring dugar til að lýsa ástæðunum fyrir þessari þróun. Þær eru mismunandi eftir löndum. Ein meginástæða er þó nefnd: Vinnsla jarðefnaeldsneytis hefur minnkað mikið án þess að aðrir orkugjafar dugi til að fylla í skarðið og fullnægja eftirspurn. Skortur leiðir óhjákvæmilega til verðhækkana. Talið er að auka þurfi raforkuframleiðslu með vind- og sólarorkuverum um 2.500% til að hún komi í stað orku frá olíu, kolum og jarðgasi.
Þrátt fyrir ofuráherslu á endurnýjanlega orkugjafa hefur notkun kola við raforkuframleiðslu í Þýskalandi aukist úr 21% í 27% undanfarið. Hvatt er til aukinnar olíuvinnslu í OPEC-löndunum til að halda aftur af verðhækkunum í sömu andrá og ESB leggst gegn olíuvinnslu á norðurslóðum. Í Evrópu er kallað eftir meira jarðgasi frá Rússlandi en ályktað er gegn gasvinnslu á norðurslóðum og í vesturhluta Evrópu á ESB-þinginu. Í Bandaríkjunum er haldið aftur af heimavinnslu á olíu og gasi en hvatt til þess að hún sé aukin í arabalöndum.
Vegna bilsins milli orða og athafna duga hástemmd loforð um markvissar aðgerðir ekki til að styrkja trú á góðan málstað.
Finnur Ricart, nemandi í hnattrænum sjálfbærnivísindum í Utrecht í Hollandi, er fulltrúi ungmenna í íslensku COP26-sendinefndinni í Glasgow. Í viðtali á vefsíðunni Kjarnanum 27. október 2021 kvartar hann undan aðgerðaleysi í loftslagsmálum hér landi. Endurheimt á votlendi gangi of hægt, „líklega vegna þess að mikið af framræstu votlendi [sé] í einkaeigu“. Landeigendur vilji ekki starfa með votlendissjóði og Landgræðslunni og endurheimta. Fjármunirnir séu til en fyrirkomulag skorti „til að fá fleiri landeigendur að borðinu“. Viðhorfsbreyting sé nauðsynleg og hún verði ekki nema fólk fái „réttar upplýsingar“.
Hverjar eru „réttu upplýsingarnar“ um samstarf bænda við votlendissjóðinn? Ber þeim að afsala sér eignarrétti til sjóðsins eins og skilja má á orðum Finns? Umhverfisfulltrúi þjóðkirkjunnar, mikils jarðeiganda, sagðist vilja láta Votlendissjóð njóta jarðeignanna. Hvaða „réttu upplýsingar“ hafði hann? Liggur fyrir hve mikil kolefnisbinding felst í endurheimt votlendis? Hefur gildi ólíkra aðferða til þess verið metið? Hefur votlendissjóður fengið alþjóðlega vottun á kolefniseiningum sínum? Slík vottun er þó forsenda verðmats og þar með markaðsviðskipta við sjóðinn.
Með fullri virðingu fyrir þeim sem fara með jarðeignir þjóðkirkjunnar vita bændur örugglega betur hvað klukkan slær þegar rætt er um viðskipti við votlendissjóð. Kolefnisbúskapur eflist víða um lönd því að framlag bænda og nýting jarða þeirra skipta mjög miklu í þágu loftslagsmarkmiða.
Afnám eignarréttarins á bújörðum, landi eða öðru markar ekki leiðina til að sigrast á loftslagsvandanum eða standa við markmið Parísarsamkomulagsins. Það yrði aðeins til marks um öfgar verði vegið að eignarréttinum í samþykktum á Glasgow-fundinum. Sumar Glasgow-ályktanir verða örugglega loftkenndar. Aðrar krefjast ótvíræðs orðalags, til dæmis um kolefnismarkaðina sem ætlunin er að reglufesta í Glasgow. Kolefnismarkaðir greiða fyrir fjármögnun loftslagsverkefna með kolefnisjöfnun fyrirtækja og stofnana.
Takist að jarðbinda loftslagsumræðurnar í eiginlegri og óeiginlegri merkingu í Glasgow og sammælast um markaðslausnir til að ná settum markmiðum verður haldfastur árangur af fundunum