Af jarðeldum og veiru
Morgunblaðið, laugardagur 27. 03. 21
Að morgni laugardags 20. mars bárust fréttir um að Magnús Tumi Guðmundsson, prófessor í jarðeðlisfræði, teldi gosið sem hófst við Fagradalsfjall á Reykjanesi kvöldið áður „óttalegan ræfil“. Páll Einarsson jarðeðlisfræðingur kallaði gosið „ræfilslegt“. Víðir Reynisson sem stóð vaktina á vegum Almannavarna sagði gosið „pínulítið“.
Þegar leið á vikuna jókst virðingin fyrir gosinu. Það kynni að standa árum saman, yrði ef til vill dyngja á borð við Skjaldbreið, beintengd við möttul jarðar. Þarna gæfist einstakt tækifæri til jarðfræðirannsókna, þetta gæti orðið dæmigert „túristagos“ á besta stað, skammt frá Keflavíkurflugvelli og Bláa lóninu.
Þótt varað væri við eiturgufum, jarðeldahættum, vondu veðri og drjúgri gönguleið yfir torfært land í myrkri streymdu þúsundir manna á vettvang til að sjá náttúruundrið með eigin augum. Gönguleið var stikuð og skipuleggja átti sætaferðir sem næst gosstað með rútum úr Grindavík ef veirufaraldurinn leyfði.
Gunnlaugur Auðunn Júlíusson tók þessa mynd og birti hana á FB-síðu sinni sunnudaginn 28. mars. Hún sýnir fólk á leið til gosstöðvanna.
Faraldurinn leyfði það hins vegar ekki því að fyrri hluta vikunnar bárust óþægilegar fréttir um smit í grunnskólum Reykjavíkur sem kölluðu miðvikudaginn 24. mars á hörðustu sóttvarnaaðgerðir hér til þessa. Frjálsræðið hér hafði verið litið öfundaraugum í öðrum löndum og draumar vöknuðu um að með nýjum reglum mætti blása til sóknar með fjölgun erlendra ferðamanna.
Þetta er rifjað upp hér til að minna á að við erum ekki herrar jarðarinnar heldur verðum að laga okkur að duttlungum náttúrunnar hvort sem þeir birtast sem hraunstraumar úr iðrum jarðar eða ósýnileg veira sem sækir á þá sem veita minnsta viðnám. Fyrst gamalmenni og nú skólabörn. Jarðeldunum fylgja ósýnilegar, banvænar gufur, lúti göngumenn til jarðar til að huga að skóþveng sínum geta þeir andað þeim að sér. Mælt er með gasmæli og -grímu í gönguferð að gosstað en tveggja metra reglu og grímu auk handþvottar vegna veirunnar.
Allt kallar þetta á að menn tileinki sér nýja hætti að kröfu náttúrunnar. Það hefur einnig kallað á kröfur í orðavali. Þótt kórónuveiran eigi uppruna í Kína greip um sig sérkennileg sefjun um að ekki mætti nefna hana Kínaveiruna. Á hinn bóginn er talað frjálslega um breska, suðurafríska eða brasilíska afbrigði veirunnar. Feluleikur í þágu Kínverja í þessu efni ber vott um sérkennilega meðvirkni. Kínverjar láta ekki sitja við að krefjast hennar vegna nafnsins á veirunni heldur ýta undir hana með reglum um að útlendingar sprautaðir með kínversku bóluefni njóti sérréttinda við komu til Kína.
Þegar smit jukust hér á landi í byrjun vikunnar létu einhverjir í veðri vaka að þau mætti rekja til umræðna fyrir viku um að auðvelda bólusettum einstaklingum að koma til landsins. Þetta er að sjálfsögðu firra. Hér eru í gildi landamærareglur sem voru hertar 19. febrúar 2021 með því að taka upp þrefalda skimun, krefjast PCR-prófs, neikvæðs sýnatökuprófs, auk tveggja skimana.
Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra mótmælti í útvarpsviðtali 25. mars gagnrýni á landamæravörsluna með þeim orðum að við hefðum haft eina skilvirkustu landamæraaðgerð sem finna mætti með tvöföldu skimuninni og síðan hefði PCR-prófið komið til sögunnar, „þannig að í raun og veru hefur verið þreföld skimun á landamærum og sóttkví,“ sagði forsætisráðherra og bætti við að það gætu komið upp tilvik þar sem þessum reglum væri ekki fylgt: „Það er ekki 100% mæting í seinni skimun.“
Kári Stefánsson orðaði það svo í Kastljósi 24. mars að um helgina hefði greinst veira sem ekki væri unnt að rekja til neinna. „Það bendir til þess að veiran hafi laumað sér inn í landið með einstaklingi sem við misstum einhvern veginn af,“ sagði Kári og bætti við:
„Svo er annað í þessu sem má ekki ræða, sem er svolítið erfitt. Mjög stór hundraðshluti þeirra sem koma hingað sýktir kemur frá Austur-Evrópu. Býsna stór hundraðshluti þeirra hefur búsetu á Íslandi, en eru nú atvinnulausir og koma hingað til þess að fá atvinnuleysisbætur með reglulegu millibili, og fara síðan heim til sín. Ástæðan fyrir því að það er erfitt að tala um þetta er sú að það er svo stutt milli þess að segja þetta, og einhvers konar útlendingaandúðar, sem er óásættanleg. En þetta er bara staðreynd, svona líta tölurnar út, og við verðum að finna einhverja leið til að takast á við það.“
Að Kári Stefánsson taki jafnvirkan þátt í umræðum um aðgerðir vegna Covid-19-faraldursins og raun er stuðlar ekki aðeins að miðlun verðmætra upplýsinga og ábendinga um faraldurinn heldur minnir á mikilvægi samstarfs opinberra aðila og einkaaðila þegar tekist er á við verkefni á sviði heilbrigðismála og mörgum öðrum sviðum.
Til að jafnvægi skapist og rétt sýn fáist á mikilvæg viðfangsefni er óhjákvæmilegt að treysta ekki alfarið á opinbera kerfið sem lýtur eigin lögmálum. Öflugir aðilar utan þess verða að hafa þrek til að veita aðhald. Atvinnuleysisbótakerfið er eitt þessara kerfa. Nú leiðir smithættan vonandi til þess að litið sé til starfsreglna þar og hvernig skráningum og afskráningum í það kerfi er háttað. Kári rauf þögnina og nú verða aðrir að tala og útskýra fyrir þeim sem borga brúsann.