Uppgjör Ögmundar
Bókarumsögn - Morgunblaðið, laugardagur 29. janúar 2022.
Rauði þráðurinn ***½-
Eftir Ögmund Jónasson. Innb. 539 bls., nafnaskrá, ljósmyndir. Útgefandi: Sæmundur, Selfossi, 2022.
Að jólabókavertíðinni lokinni sendi Ögmundur Jónasson, fyrrv. ráðherra, frá sér bókina Rauði þráðurinn . Af meginstefi hennar gegn markaðs- og frjálshyggju má álykta að honum hafi ekki þótt við hæfi að taka þátt í kapphlaupinu um kaupendur á lokavikum ársins. Hann fékk hins vegar góða auglýsingu um áramótin þegar fréttir um bókina birtust. Var hann forsíðuefni Fréttablaðsins og prýddi alla forsíðu sunnudagsblaðs Morgunblaðsins .
Ögmundur Jónasson (f. 1948) er með MA-próf frá Edinborgarháskóla í sagnfræði og stjórnmálafræði 1974. Hóf að skrifa þar doktorsritgerð í sagnfræði um frjálsyndisstefnu í íslenskum stjórnmálum nítjándu aldar. Hann ákvað hins vegar „að taka doktorsprófið gráðulaust á fréttastofu Sjónvarps“ (39) árið 1978. Tíu árum síðar þegar stóll fréttastjóra féll öðrum í skaut bauð Ögmundur sig fram sem formaður Bandalags starfsmanna ríkis og bæja (BSRB) og gegndi þeirri trúnaðarstöðu frá 1988 til 2009. Hann sat á alþingi frá 1995 til 2016 fyrst sem óháður en síðar fyrir Vinstrihreyfinguna – grænt framboð (VG). Heilbrigðisráðherra 2009, dómsmála- og mannréttindaráðherra og samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra 2010, innanríkisráðherra 2011-2013.
Þetta er glæsilegur ferill. Um hann snýst bókin öðrum þræði. Þar er einnig að finna hugleiðingar Ögmundar um stjórnmál og stefnur. Honum liggur mikið á hjarta eins og lengd bókarinnar sýnir. Hann er vel ritfær en textinn er stundum tormeltur og öll sagan er ekki alltaf sögð. Langar nafnarunur einkenna fyrri hluta bókarinnar, nafnaskrá bókarinnar er 11 síður. Í bókinni er fjöldi mynda. Heimilda er getið neðanmáls en með of smáu letri.
Ögmundur er góðviljaður maður og vill ekki skilja óvinsamlega við þá sem hann nefnir í bókinni. Hann teygir sig meira að segja stundum yfir flokkspólitísku línuna og bregður skildi fyrir menn.
Um byltingarkennda brottvísun Davíðs Oddssonar og annarra seðlabankastjóra úr embættum eftir valdatöku vinstri stjórnarinnar 1. febrúar 2009 hefur hann „miklar efasemdir“. Tal stjórnarinnar um kerfisbreytingu á bankanum hafi verið „til málamynda“. Uppstokkunin „reyndist þegar allt kom til alls fyrst og fremst snúast um brottrekstur seðlabankastjóra“. (290)
Hann segir að beitt hafi verið svikum til að mál færu á þann veg í atkvæðagreiðslu á þingi að Geir H. Haarde varð einn ákærður í landsdómsmálinu. Ögmundur greiddi atkvæði með ákærunni en segir: „Minn góði vinur, Björn Kjartansson ráðherrabílstjóri hefur minnt mig á að ég hafi sagt þegar ég kom í bílinn til hans í bílakjallara Alþingishússins að atkvæðagreiðslunni lokinni, að nú hefði ég unnið mitt versta verk á þingferli mínum, ég væri sekur um níðingsverk.“ (444)
Þetta er mannlega hliðin á Ögmundi, manninum sem stendur að afdrifaríkum ákvörðunum um menn og málefni en síðan sækir að honum efi um hvort hann hafi gert rétt. Þegar kemur að stjórnmálakreddunni efast hann ekki. Ögmundur sveigir ávallt til vinstri sé um tvo kosti að velja á vinstri helmingi stjórnmálamanna. Hann læðist stundum inn á miðjuna en yfir hana, til hægri, skal aldrei stigið. Þar sér hann óvini á fleti fyrir.
Eimreiðarhópurinn er til dæmis oft nefndur sem fulltrúi gróðahyggjunnar. Kenni hann einstaklinga í frásögn sinni við hópinn skilur lesandinn að hætta er á ferðum. Hann færir hins vegar fleiri í hópinn en þar voru.
Í utanríkismálum á hann andstæðinga undir merkjum Varðbergs, samtaka um vestræna samvinnu og alþjóðamál.
Þótt Ögmundur væri „óháður“ þegar hann bauð sig fyrst fram til þings átti hann sér pólitískan bakhjarl í Stefnu, félagi vinstri manna. Þetta félag vildi; „Fljúga til baka til að taka stöðuna á ný fyrir flugtak inn í framtíðina.“ Og Ögmundur bætir við: „Ég geri það að tillögu að horft verði til þess sem menn ætluðu sér upp úr seinna stríði, að láta almannahag ráða smíði og gerð samfélagsins en ekki gróðahagsmuni.“ (523)
Ögmundur segir þetta undir lok bókar sinnar. Þetta skýrir til dæmis óvild hans í garð Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Með honum var tekin allt önnur stefna við stríðslok en fellur að skoðun Ögmundar um „almannahag“. Sömu sögu er að segja um þróunina í Evrópu sem leiddi til aðildar Íslands að EES-samningnum. Síðan er þverstæðan: Ögmundur samþykkti umsóknina um aðild að ESB árið 2009 en vildi hana ekki!
Ögmundur er heilbrigðisráðherra í nokkra mánuði 2009 en segir af sér vegna andstöðu við Icesave-samninginn. Þjóðin hafnaði lögum um samninginn í atkvæðagreiðslu í mars 2010.
Ögmundur gerði sér grein fyrir að stjórnin væri rúin öllu trausti. Hann vildi hins vegar aldrei að Icesave felldi ríkisstjórnina og sóttist eftir að fá þar sæti að nýju sem gekk eftir í lok september 2010, þá hafði hann verið eitt ár utan stjórnar.
Lýsingin á stjórnarháttum Jóhönnu og Steingríms J. er dapurleg. Augljóst er að forsætisráðherrann hefur enga þolinmæði gagnvart Ögmundi og treystir honum ekki. Jóhanna telur að hún geti, án samráðs, ruðst inn á svið annarra ráðherra. Ögmundur sér við þessari áráttu hennar þegar hann snýst gegn henni í deilunni um hvort Huang Núbo megi kaupa Grímsstaði á Fjöllum. Samfylkingunni var ekkert heilagt til stuðnings Núbo.
Ögmundur vann að því sem óháður að stofna Vinstrihreyfinguna – grænt framboð undir lok 20. aldar. Var hann þar á báti með Steingrími J. Sigfússyni og Hjörleifi Guttormssyni. Svavar Gestsson stóð álengdar enda á leið úr stjórnmálum. Ögmundur, Steingrímur J. og Svavar hafa skrifað pólitískar endurminningar og þegar VG varð 20 ára 2019 kom út saga flokksins: Hreyfing rauð og græn .
Í öllum bókunum er lýst einhverju sem ekki varð. Stóru vatnaskilin hafa ekki orðið. Það er erfitt að þóknast sjónarmiðum Stefnu, að snúa til baka í leit að framtíðinni. Katrín Jakobsdóttir sýnir mikið pólitískt þrek með því að leiða slíkan flokk til forystu í ríkisstjórn. Ögmundur Jónasson gefur lítið fyrir það af því að Sjálfstæðisflokkurinn er þar til samstarfs. Það er skrýtin meinloka.