Staða LÍN - umræða á alþingi
Umræður utan dagskrár
um Lánasjóð íslenskra námsmanna 4. nóvember 1999
Herra forseti
Í 50. gr. þingskapalaga segir, að utan dagskrár á alþingi geti forseti leyft, að tekið sé fyrir málefni, sem er svo aðkallandi að ekki geti beðið meðferðar formlegra þingmála.
Ég fæ ekki séð, herra forseti, að það málefni, sem hér er tekið til umræðu sé þess eðlis, að rúmist undir þetta ákvæði.
Ég vildi ekki koma í veg fyrir, að umræðan færi fram, enda hafði upphafsmaður hennar gefið til kynna á opinberum vettvangi, að hann ætti það erindi helst á alþingi að reisa íslenska menntakerfið úr rústum.
Háttvirtur þingmaður hefur kosið að ræða um málefni Lánasjóðs íslenskra námsmanna. Nýlega var gefin út evrópsk samanburðarskýrsla um stuðning við námsmenn í ýmsum Evrópulöndum. Af þeirri skýrslu má ráða, að sú skipan mála, sem hér gildir í þessu efni, þyki í mörgu tilliti til fyrirmyndar. Þar er meðal annars vísað til þess fjárhagslegs sjálfstæðis námanna, þess að íslenskir námsmenn sjálfir en ekki foreldrar þeirra hafa rétt til að taka lán og upphæð lánanna miðast við tekjur námsmanna og stöðu þeirra en ekki fjárhag foreldra. Þá tekur íslenska námslánakerfið ríkara tillit til félagslegra aðstæðna námsmanna en önnur sambærileg kerfi.
Lánasjóður íslenskra námsmanna stendur trausum fótum fjárhagslega og er staða hans allt önnur í lok þessa áratugar en hins síðasta, þegar stefndi í gjaldþrot sjóðsins eins og kunnugt er. Vegna þessrar traustu stöðu hefur jafnt og þétt verið unnið að því að rýmka hag viðskiptavina hans, þótt seint verði unnt að uppfylla allar óskir þeirra.
Nokkrar umræður hafa farið fram um túlkun á því ákvæði í lögum um sjóðinn, að við það skuli miðað, að námslán nægi hverjum námsmanni til að standa straum af náms- og framfærslukostnaði meðan á námi stendur.
Er grunnframfærsla skilgreind í úthlutunarreglum sjóðsins og er hún nú 62.300 kr. á mánuði. Í upphafi árs voru sambærilegar tölur á Norðurlöndunum 63.405 í Svíþjóð, 60.453 í Noregi og 61.654 kr. í Danmörku. Það skal tekið fram, að hér er um lágmarksupphæð að ræða en til viðbótar er tekið tillit til framfærslu barna og maka og ýmiss kostnaðar svo sem vegna ferða og skólagjalda. Auk þess er námsmönnum með reglum sjóðsins gefinn kostur á að auka ráðstöfunarfé sitt með vinnu, þar sem einungis helmingur tekna umfram frítekjumark, sem nýlega var hækkað um 35% og er nú 250 þúsund krónur, kemur til skerðingar á láni. Með því að afla sér vinnutekna getur námsmaður því drýgt ráðstöfunarfé sitt eða komist hjá óþarfa skuldasöfnun.
Námsmaður skaut ágreiningi um túlkun á framkvæmd ákvæðis lánasjóðslaganna um grunnframfærsluna til málskotsnefndar, sem felldi úrskurð sinn 18. maí síðastliðinn og komst að þeirri niðurstöðu, að úthlutunarreglur sjóðsins brytu ekki á nokkurn hátt í bága við lög hans né aðrar reglur, sem um sjóðinn gilda.
Háttvirtur þingmaður spyr, hvort ég muni beita mér fyrir könnun á grunnframfærslu námsmanna.
Þegar í maí síðastliðnum fól stjórn lánasjóðsins sérstökum starfshópi sínum að gera tillögur í þessu efni. Hann fjallar um framfærslugrunn námsmanns í leiguhúsnæði. Þar verði tekið mið af meginflokkum neyslukönnunar Hagstofu íslands og tillögum fulltrúa námsmannahreyfinganna í stjórn lánasjóðsins. Er það stefna stjórnar sjóðsins, að frá og með vori árið 2000 verði stuðst við þennan grunn við árlega enduskoðun grunnframfærslu lánasjóðsins að teknu tilliti til meðaltekna lánþega.
Lánasjóðurinn aflar sjálfur upplýsinga um meðaltekjur og meðalleigukostnað lánþega. Varðandi aðra liði í framfærslukostnaði verða skilgreind eðlileg viðmið til að ákvarða lágmarkskostnað með hliðsjón af framfærslutölum Hagstofu íslands.
Starfshópur stjórnar lánasjóðsins, sem vinnur að þessu mikilvæga verkefni, á að ljúka störfum fyrir næsta vor.
Af minni hálfu er niðurstöðu þessa starfs beðið.
Spurt er um hækkun frítekjumarks. Ég hef sem fyrr segir beitt mér fyrir hækkun frítekjumarksins um rúm 35% á þessu ári úr 185 þúsund krónum í 250 þúsund krónur.
Réttur námsmanna til námslána hefur verið rýmkaður á þessu ári og einnig skólagjaldalán, en hámark samanlagðra lána vegna skólagjalda var fyrr á árunu hækkað um 170 þúsund krónur.
Áfram verður unnið að því að taka á einstökum þáttum í því skyni að bæta hag lánþega. Í fjárlagafrumvarpi fyrir næsta ár er gert ráð fyrir, að útgjöld ríkissjóðs vegna lánasjóðsins hækki um 140 milljónir króna að raunvirði en endanleg fjárveiting veltur á endurskoðaðri fjárhagsáætlun sjóðsins.
Spurt er um afstöðu stjórnar Lánsjóðs íslenskra námsmanna til skattskyldu húsaleigubóta. Ég lít þannig á, að þetta verkefni falli frekar undir verksvið þeirra, sem gæta hagsmuna námanna á félagslegum vettvangi þeirra en stjórn lánsjóðsins og sé ekki, hvers vegna hún skyldi álykta um mál af þessu tagi.