Heimsmynd okkar mun breytast.
viðtal Kolbrúnar Bergþórdsóttur 24 stundum 8. mars 2008.
„Ég hef flutt fyrirlestra
austanhafs og vestan
um þróun mála á
Norður-Atlantshafi. Ég
er sannfærður um að
allur þorri þjóðarinnar gerir sér
ekki grein fyrir þeirri breytingu
sem er að verða. Ef mál þróast
eins og menn spá í þá átt að siglingar
eigi eftir að aukast mikið í
nágrenni við Ísland þá er staða
okkar allt önnur en áður. Þá erum
við ekki lengur á hjara veraldar.
Við stöndum þá á krossgötum
varðandi orku- og
farmflutninga frá Asíu til Evrópu
og Norður-Ameríku. Heimsmynd
okkar mun breytast,“ segir Björn
Bjarnason dómsmálaráðherra um
stöðu Íslands í öryggismálum
heimsins. „Ég hef ferðast til Bretlands,
Danmerkur og Noregs og
hitt aðila sem eru samstarfsaðilar
lögreglu og landhelgisgæslu og
það er verið að vinna að því að
þróa nýtt öryggisnet miðað við
þessar breyttu aðstæður. Ég hef
lagt áherslu á að eðlilegra sé að
bregðast við breyttum aðstæðum
með borgaralegum aðferðum,
eins og með öflugri landhelgisgæslu
og eftirliti af þeim toga,
fremur en hernaðarviðbúnaði.
Þetta eru spennandi viðfangsefni
sem ég hef verið að takast á
við á þessu kjörtímabili og raunar
frá því að varnarliðið hvarf úr
landi. Þróunin síðan hefur sannfært
mig enn betur en áður um,
hve skammsýn Bandaríkjastjórn
var árið 2006 um framkvæmd
vanarsamstarfsins við Ísland.
Íslendingar eru að eignast nýtt
varðskip, nýja flugvél og þyrlur
og það er almennur stuðningur
við þessar aðgerðir. Þetta hefur
allt gengið frekar hljóðlega fyrir
sig og án pólitískra deilna. Það er
mjög víðtækur stuðningur við
það að Íslendingar láti að sér
kveða með þessum hætti.“
Mörgum Íslendingum finnst að
það sé markmið í sjálfu sér að Íslendingar
hafi ekki eigin her. Þú
ert ósammála því viðhorfi, er það
ekki?
„Með því að vilja ekki ræða
hermál við aðrar þjóðir erum við
að setja á okkur höft. Við verðum
þá að finna bestu leiðirnar sem
finnast án þess að stofna okkar
her. Ef þetta haft leiðir til þess að
hér sé friðsamlegra en annars
staðar þá er það gott mál. Ef það
leiðir til þess að einhverjir sjái
okkur sem auðtekna bráð þá er
það ekki gott. Á vegum utanríkisráðherra
starfar sérstök hættumatsnefnd.
Spyrja má: Verður
niðurstaða hennar að við getum
ekki brugðist við hættum sem að
okkur steðja nema með öðru en
þeim ráðum, sem við nú höfum?
Ég veit ekki hver niðurstaðan
verður, það kemur í ljós.“
Sölumenn í villta vestrinu
Hvernig þykja þér umræðurnar
um evruna sem hafa verið svo
áberandi í nokkurn tíma?
„Við getum velt fyrir okkur
ýmsum leiðum í Evrópumálum.
Þar þarf hins vegar skýra stefnu
og skýra sýn. Evru-umræðan hefur
ruglað þessa sýn. Það er erfitt
fyrir þjóð sem hefur lifað í sátt
við eigin krónu að allt í einu sé
fullyrt að krónan hafi ekkert
sjálfstætt gildi og lausnin sé annar
gjaldmiðill. Eitt er að halda
slíku fram, annað að benda á
hvað á að taka við. Er talið um
evruna kannski tal um eitthvað
annað? Eiga menn við að leggja
beri Seðlabankinn niður og þess
vegna eigi að taka upp nýjan
gjaldmiðil? Enginn gjaldmiðill
breytir efnahagslögmálum eða
losar menn undan hagstjórn. Við
búum við sérstök efnahagsleg
skilyrði sem breytast ekki eftir
því hvort við borgum í krónu,
evru eða sterlingspundum.
Mér finnst sumir ræðumenn
um þetta minna á sölumennina
sem fóru á milli bæja í villta
vestrinu og seldu fólki lífselexír
gegn öllum meinum. Svo drakk
fólk elexírinn og allt var við það
sama. Þá laumuðust sölumennirnir
á brott í skjóli nætur. Fólk
sá í gegnum þá. Enginn hefur
enn fundið upp lyf sem læknar
allar meinsemdir. Það gerist ekki
heldur í efnahagsmálum. Efnahagslögmálin
hljóta að gilda hér
áfram eins og verið hefur.
Fyrir réttu ári skilaði allra
flokka nefnd, sem ég stýrði,
greinargóðri skýrslu um tengsl
Íslands og Evrópusambandsins.
Ég er undrandi á því, hvers vegna
ekki er unnið markvisst að því að
framkvæma tillögur nefndarinnar
og styrkja þannig enn frekar en
nú er Evróputengslin, sem skipta
okkur mjög miklu. Þar er um
brýnt, raunhæft og vel skilgreint
úrlausnarefni að ræða – í stað
þess að sinna því, er haldið áfram
að tala út og suður og látið í
veðri vaka, að meðal stjórnmálamanna
sé ekki til nein skýr stefna
í Evrópumálum.“
Víti til að varast
Þú ritar grein í nýjasta hefti
Þjóðmála þar sem þú rýnir í samruna
REI og Geysis Green. Þú segir
að sexmenningarnir í borgarstjórnarflokki
sjálfstæðismanna
hafi haft „þrek til að standa á sínu
og snúast gegn laumuspili og fjármálabraski,
sem greinilega tengdist
öðrum þræði tilraunum til að
styrkja fjárhagslega stöðu FL Group“.
Má skilja þetta þannig að
sameining REI hafi fyrst og fremst
snúist um að styrkja fjárhagslega
stöðu FL Group?
„Það eru tímasetningar í öllu
þessu dæmi sem benda til þess að
hraðinn í málinu hafi tengst
kynningarfundi FL Group í
London. Maður getur dregið þá
ályktun eftir á að eigendur FL
Group hafi viljað styrkja stöðu
síns fyrirtækis. Þeir voru ekki í
góðgerðarstarfi. Ég get ekki varist
þeirri hugsun að það hafi komið
eigendum Geysis Green, og þar
með FL Group, vel að þetta gerðist.“
Þú segir í sömu grein að samfylkingarfólk
hafi lagt blessun sína
yfir REI-hneykslið á sínum tíma.
Þú vitnar í orð Össurar Skarphéðinssonar,
Dags B. Eggertssonar og
Sigrúnar Elsu Smáradóttur í því
samhengi og segir að spjótin ættu
frekar að standa á þeim í umræðum
um REI-málið en borgarstjórnarflokki
Sjálfstæðisflokksins.
Hvað áttu við með þessu?
„Ef menn eru að tala um efni
málsins og þá stjórnmálamenn
sem lögðu blessun sína yfir hugmyndina
þá hljóta menn að staðnæmast
við þessa einstaklinga.
Það voru þau sem gengu harðast
fram með þær skoðanir að það
væri landinu, þjóðinni og jafnvel
heiminum öllum til mestrar
blessunar að þetta fyrirtæki yrði
til. Það var boðskapur þeirra á
þessum tíma.
Síðan er myndaður nýr meirihluti
í borginni og pólitískar æfingar
hefjast. Björn Ingi Hrafnsson
skiptir um lið til að fylgja
málinu fram og segir á einum
stað að andvirðið af REI muni
duga til að borga allar skuldir
Reykvíkinga. Björn Ingi segir líka
að hann vilji ekki selja REI í heilu
lagi fyrr en 2009. Er það í raun og
veru tilefni til að mynda nýjan
meirihluta hvort maður vill selja
fyrirtæki fyrr eða síðar? Þegar ég
skrifaði þessa grein komst ég að
því að í málinu var ekki nein
orka, það var bara reykurinn
einn.“
Hvaða lærdóm er hægt að draga
af þessu máli?
„Lærdómurinn er margvíslegur.
Til dæmis sá hversu erfitt er
fyrir ríki og sveitarfélög að fara
inn á svið viðskiptalífisns. Við
sjáum líka að menn verða að átta
sig nákvæmlega á því hvaða
áhættu þeir eru að taka, það er
mjög óljóst hvaða verðmæti eru
þarna í húfi. Ég tel að stjórnarhættir
innan Orkuveitu Reykjavíkur
hafi sprungið í andlitið á
sjálfum sér. Leyndarhyggjan og sú
aðferðafræði sem menn hafa beitt
þar til að komast að niðurstöðu
og taka ákvarðanir gekk sér til
húðar með þessum dramatíska
hætti. Gerð var tilraun til að
komast að niðurstöðu með aðferðum
sem voru algjörlega á
skjön við alla opna stjórnarhætti.
Ef ég hefði tíma myndi ég
skrifa kennslubók um þetta mál
og kalla hana: Víti til að varast.“
Einkennilegt andrúmsloft
Ef við lítum á borgarmálin þá er
ekki hægt að neita því að þar hefur
verið mikill órói. Hvað er til ráða?
„Reykvíkingar hafa haft fimm
borgarstjóra síðan Ingibjörg Sólrún
fór frá, eða réttara sagt var
knúin til afsagnar í ársbyrjun
2003. Frá þeim tíma hefur verið
nær stöðugur barningur í borginni.
Það er mikill núningur milli
Sjálfstæðisflokksins og annarra
flokka í borginni. Stífnin er mikil
og því hefur ekki verið hægt að
mynda þá breiðu samstöðu sem
þarf til að skapa kjölfestu í stjórn
borgarinnar. Þarna ríkir einkennilegt
andrúmsloft og ég átta
mig ekki á því af hverju það stafar.
Davíð Oddsson talaði oft um
borgina sem fyrirtæki. Ekkert fyrirtæki
sem væri með svona ósamstæða
yfirstjórn myndi ná góðum
árangri. Þetta er áhyggjuefni fyrir
borgarbúa. Aðeins 9 prósent
þeirra segjast bera traust til borgarstjórnar.
Allir flokkarnir þurfa
að vinna í því að skapa borgarstjórn
aukið traust.“
Er ekki vandamál fyrir Sjálfstæðisflokkinn
að ekki hafi tekist
að leysa oddvitamál flokksins í
borginni? Getur ekki verið hættulegt
að ýta vandanum á undan sér?
„Það getur verið hættulegt.
Þótt borgarstjórnarflokkurinn
standi að baki Vilhjálmi Þ. Vilhjálmssyni
þá hefur fólk á tilfinningunni
að þar sé opið tækifæri
fyrir aðra einstaklinga. Í hugum
fólks er komið upp oddvitavandamál.
Sá vandi sem nú er uppi í
borginni er þó ekki flokkslegur
vandi Sjálfstæðisflokksins heldur
vandi allra þeirra sem sitja í borgarstjórn.
Ég hef verið talsmaður
þess að breiður meirihluti yrði
myndaður í borginni til að ná
þeim árangri sem þarf að ná við
stjórn borgarinnar. Þessi skoðun
mín er ekki vantraust á sitjandi
meirihluta eða Ólaf F. Magnússon.
Það væri hins vegar mun
heppilegra að meirihlutinn væri
öflugri.“
Ertu þá að tala um samstarf
Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar?
„Já, eða samstarf Sjálfstæðisflokks
og Vinstri grænna.“
Í sérstakri stöðu
Þú ert einn öflugasti bloggari
landsins og hefur fagnað nýföllnum
dómi þar sem bloggari var dæmdur
fyrir meiðyrði. Sjálfur ert þú
óhræddur við að segja skoðanir
þínar á þinni bloggsíðu. Er ekki
skiljanlegt að stundum fari bloggarar
yfir strikið í skrifum sínum?
„Mín skoðun er sú að menn
séu ábyrgir fyrir orðum sínum
hvar sem þeir skrifa þau. Þeir sem
skrifa mikið geta farið yfir strikið
og þá er undir þeim komið sem
ráðist er á hvort hann vill sækja
viðkomandi til saka. Ég er í sérstakri
stöðu og geri því þær kröfur
til sjálfs mín að ég vandi mig
sérstaklega. Ef ég færi yfir strikið
þá væri sekt mín hugsanlega
meiri en annarra vegna stöðu
minnar og ég gæti fyrir vikið
hlotið harðari refsingu en aðrir.“
Hefurðu rætt við vin þinn Össur
Skarphéðinsson um bloggskrif hans
um Gísla Martein?
„Ég er ekki fulltrúi í sérstakri
siðvæðingarnefnd, hvorki gagnvart
Össuri né öðrum. Ég hef
hins vegar sagt Össuri að menn
hafi rætt það við mig að þeim
hafi þótt fast að orði kveðið í
bloggfærslu hans.“
Hvernig tók Össur því?
„Það er regla í samskiptum
okkar Össurar að taka því með
skilningi sem við segjum hvor við
annan.“
Sem stjórnmálamaður hefur þú
harða ímynd og virðist ekki gera
neitt til að mýkja hana.
„Ég tel mig vera mjúkan og
mildan mann. Ef ég hef harða
ímynd þá eru það ímyndarsmiðir
fjarri mér sem hafa búið hana
til.“
Þú veiktist illa í síðustu kosningabaráttu.
Ertu alveg búinn að
ná þér
„Ef ég hefði hummað veikindin
fram af mér hefði ég ekki lifað
lengi. En ég fór til lækna og þeir
læknuðu hið samfallna lunga og
nú er ég alheill. Það var mikil en
góð reynsla að kynnast okkar
ágæta heilbrigðiskerfi og leggjast
inn á spítala og vera ósjálfbjarga
og geta lítið annað gert en hlusta
á Wagner sér til skemmtunar. Ég
komst að því á þessu tímabili
hversu skammt getur verið á milli
lífs og dauða. En nú hef ég sem
sagt náð fullri heilsu.“
Hver er framtíð þín í pólitík?
Ætlar þú að sitja út þetta kjörtímabil?
„Já, það mun ég gera. Fyrir síðustu
kosningar gaf ég til kynna að
ég myndi ekki sitja lengur en út
þetta kjörtímabil. Hvað tekur svo
við? Ég get allavega sagt þér, að ég
mun ekki gerast sendiherra.
Þessi breyting, sem ég hef verið
að lýsa í þessu viðtali í utanríkisog
öryggismálum, kallar á ný viðhorf
hjá okkur Íslendingum og ný
viðbrögð til að tryggja fullveldi og
öryggi í okkar heimshluta. Ég get
lagt mitt af mörkum við mótun
stefnu og framkvæmd hennar
sem stjórnmálamaður. Áhugi
minn er mikill á þessum málum
og farsæld í þessum efnum skiptir
þjóðina miklu. Ég þarf að meta,
hvar ég tel mig geta orðið best að
liði. Eða ætti ég kannski bara að
fara að sinna kindunum mínum í
Fljótshlíðinni?“