Tilbúinn í heilbrigðisráðuneytið.
Björn Bjarnason dómsmálaráðherra tók á móti blaðamanni á heimili sínu, ótrúlega brattur og hraustlegur þrátt fyrir að aðeins tvær vikur væru frá því að hann gekkst undir heljarinnar uppskurð.
Tvisvar á stuttum tíma hefur Björn þurft að leggjast inn á Landspítalann háskólasjúkrahús við Hringbraut vegna lungnasjúkdóms. Hann leitaði til lækna í byrjun febrúar þar sem hann var orðinn svo móður og orkulítill að hann gat varla farið á milli hæða án þess að standa á öndinni. Hægra lungað hafði fallið saman vegna blaðra sem lögðust á það og gerðu að lokum gat á lungað. „Ég lá inni á spítalanum í tíu daga og þeir dældu lofti úr brjóstholinu í þeim tilgangi að fá lungað til að lyfta sér og festast við brjósthimnuna þannig að götin á lunganu myndu lokast, þegar þau lokuðust ekki sjálf var dælt talkúmi í brjóstholið,“ segir Björn. Aðgerðin tókst og loft hætti að leka úr lunganu en dugði þó í stuttan tíma.
Afmyndaðist vegna lofts
Annan í páskum var Björn orðinn jafnslæmur. Hann fór í myndatöku og var lagður inn samdægurs. „Daginn eftir var mikið loft undir húðinni á hálsinum og í andlitinu. Ég tútnaði út og var orðin eins og blaðra, var alveg afmyndaður í framan.“ Götin á lunganu eftir blöðrurnar voru svo stór að ekki dugði annað en uppskurður til þess að fjarlægja blöðrurnar og loka götunum á lunganu. „Bjarni Torfason skurðlæknir opnaði á mér brjóstkassann og lokaði lunganu með goritex-efni og heftum. Nú bíð ég eftir því að vita hvort þetta hafi ekki dugað, en læknarnir telja svo vera,“ segir Björn.
Björn segir enga sérstaka skýringu vera á því af hverju hann hafi fengið þennan sjúkdóm. Væri hann stórreykingamaður væri það líklegasta skýringin en það sé hann ekki. Það er þó ekki alltaf ástæðan því ungt og reyklaust fólk getur líka fengið þessar blöðrur á lungun en oftast eru þær mun minni og það gerir sjúkdóminn auðveldari viðureignar.
Birni gengur vel að jafna sig eftir uppskurðinn og finnst spennandi að sjá hvort hann verði ekki bara betur á sig kominn en lengi áður þegar hann hefur jafnað sig að fullu. Í dag, föstudag, verða teknar myndir af lungunum og ákveðið í framhaldinu hvort hann verði útskrifaður eftir aðgerðina. Björn fer í gönguferðir í nágrenni við heimili sitt til þess að vinna upp þol og styrk.
Björn hefur verið heilsuhraustur alla tíð og því segir hann veikindin hafa verið mikil viðbrigði. „Það er mikil reynsla að leggjast tvisvar inn á sjúkrahús við þessar aðstæður og hefur hún vissulega stækkað sjóndeildarhring minn. Ég naut frábærrar þjónustu lækna, hjúkrunarfræðinga, sjúkraliða og annars starfsfólks á sjúkrahúsinu. Reynslan nýtist mér í mörgu tilliti og þess vegna einnig í stjórnmálum,“ segir Björn og bætir við að sem betur fer sé sjúkdómur hans vel læknanlegur. Á meðan á sjúkrahúslegunni stóð segir Björn alveg klárt að hann hafi ekki viljað neina sérmeðferð enda kunni menn almennu meðferðina yfirleitt miklu betur.
Gott fordæmi fyrir önnur ráðuneyti
Margir sem vinna hjá undirstofnunum dómsmálaráðuneytisins hafa haft á orði að Björn sé maður verka
og hafi gert mikið í málaflokki sínum á valdatíð sinni. Sjálfum finnst Birni breytingarnar á lögreglulögunum og nýskipan lögreglumála, auk breytinganna á Landhelgisgæslunni helst standa upp úr.
Björn er ánægður með hversu vel breytingarnar á lögreglunni hafa gengið eftir og segir mikið hafa bæst við frá því að hann lagði fram hugmyndir sínar að breyttri skipan lögreglumála haustið 2003. Síðan þá hafi greiningardeild ríkislögreglustjóra verið komið á laggirnar, sérsveitin efld, dómsmálaráðuneytið tekið við yfirstjórn allrar lögreglu á Suðurnesjum eftir brotthvarf varnarliðsins og lögreglan á höfuðborgarsvæðinu styrkst svo eitthvað sé nefnt. „Ég sé það núna þegar ég horfi til baka að breytingarnar eru miklu róttækari heldur en lagt var af stað með í upphafi,“ segir Björn sem hefur mikla ánægju af því að takast á við breytingaverkefni.
Með fækkun lögregluumdæma segir Björn víðtæka þróun hafa farið af stað. Lögreglustjórum var fækkað en ekki sýslumönnum og hefur ráðuneytið flutt verkefni til þeirra út á land. „Þetta tel ég vera gott fordæmi fyrir önnur ráðuneyti.“
Hann er líka ánægður með hvernig hefur tekist til með Landhelgisgæsluna og eflingu hennar eftir hvarf varnarliðsins. Skrifað hefur verið undir samning um kaup á nýju varðskipi og lagt á ráðin um hvernig þyrlukostur Gæslunnar verður stórefldur. Með nýjum lögum um Landhelgisgæsluna hefur hún víðtækara umboð til að fara í samstarf við aðrar þjóðir í öryggis- og varnarmálum.
Þarf að stofna varalið
Verkefnum í dómsmálaráðuneytinu er þó síður en svo lokið að mati ráðherra. „Það er ýmislegt sem ég hefði gjarnan viljað klára eins og að breyta lögunum um almannavarnir. Þar er gert ráð fyrir að sett verði á fót almannavarna- og öryggismálaráð undir forystu forsætisráðherra.“ Björn telur líka mikilvægt að klárað verði að stofna varalið. Það hafi sannað sig síðasta dag vetrar þegar bruninn varð í miðbænum og vatn flæddi á Vitastíg og Laugavegi. Þá hafi reynt á slökkvilið og lögreglu til hins ýtrasta. „Kerfið var fullþanið. Ef eitthvað eitt hefði komið þessu til viðbótar hefði þörf á varaliði sýnt sig en slíkur hópur getur létt undir með lögreglu og slökkviliði,“ segir Björn.
Fyrst og fremst sér Björn fyrir sér að varalið yrði skipað björgunarsveitarmönnum sem séu þungamiðja í allri viðbót við lögreglu og slökkvilið. Hann segir björgunarsveitarmenn hafa kvartað undan því að hafa ekki alltaf nægilega skýrar heimildir þegar þeir eru kallaðar á vettvang. „Þeir gætu í sérstökum tilvikum beitt heimildum sem hluti af þjálfuðu varaliði og gætu gengið öruggari fram á vettvangi en ella.“
Fangaverðir hafa setið eftir
Erfið staða er í málefnum fangavarða sem sagt hafa upp störfum vegna óánægju með kjör sín. Björn segir að með breytingu á lögum um fullnustu refsinga sem hann hafi beitt sér fyrir sé gert ráð fyrir auknum verkefnum fangavarða. „Mér hefur fundist alveg augljóst þegar litið er á stöðu fangavarða að þeir hafa setið eftir við síðustu samningagerð. Samningar voru hins vegar gerðir og samningar skulu standa,“ segir Björn. Hann segir erfitt að segja til um hvaða leiðir eigi að fara þegar heil stétt situr eftir eins og staðan er nú. Viðræður séu á milli fangavarða, stéttarfélags þeirra og fjármálaráðuneytisins. Fangaverðir telja laun sín eiga að miðast við laun lögreglumanna en samkvæmt athugun hefur komið í ljós að laun þeirra eru þrjátíu prósentum lægri. „Það blasir við að eitthvað hefur gerst því bilið á milli fangavarða og lögreglumanna hefur aukist. Þeir ættu að vera nær lögreglumönnum í launum,“ segir Björn og bætir við að menntun fangavarða hafi verið færð meira inn í Lögregluskóla ríkisins. Með auknum kröfum vinnuveitandans segir hann greiðslur þurfa að hækka á móti.
„Ég vona að það gangi eftir að nýtt fangelsi verði komið á höfuðborgarsvæðinu samkvæmt þeirri áætlun, sem fyrir liggur. Fangelsin eru of lítil og að sama skapi svigrúmið til þess að veita meðferð og betrun. Búið er að leggja fram hugmyndir og skynsamlegar áætlanir um hvernig best sé að byggja fangelsin upp,“ segir Björn og bætir við að engin höft ættu að vera á því að framkvæma og veita fjármagni til þess, því að verkefnið sé mjög aðkallandi og vel hafi verið staðið að öllum undirbúningi.
Þarf mitt viðhorf til
Aðspurður segir Björn ástæðu til að óttast fari svo að einhver annar flokkur en hans taki við dómsmálaráðuneytinu. „Mér finnst ástæða til að óttast miðað við það sem sagt hefur verið á þinginu þegar ég hef komið fram með mínar hugmyndir. Mér finnst menn ekki nógu raunsæir í mati sínu á stöðu okkar Íslendinga þegar horft er á hvað gera þurfi til að tryggja öryggi borgaranna,“ segir Björn, því mikilvægt sé að dragast ekki aftur úr. Glaðlega bætir Björn því við að best væri ef Sjálfstæðisflokkurinn fengi öll ráðuneyti að loknum kosningum.
Hann segir stjórnarandstöðuna alltaf hafa mætt hugmyndum sínum um auknar öryggisráðstafanir í fyrstu með þeim orðum að hann væri öfgafullur og vildi ganga alltof langt. Það hafi hins vegar yfirleitt breyst þegar málin hafi verið rædd og stjórnarandstaðan hafi áttað sig á að hugmyndir hans hafi verið innan þeirra marka sem eðlilegt og nauðsynlegt sé. „Það þarf að hafa það viðhorf sem ég hef til að ýtt sé úr vör, annars gerist ekkert. Ég sé ekki að stjórnarandstaðan hafi það viðhorf.“
Heilibrigðisráðuneytið heillar
Þegar rætt er við Björn um ráðherraembætti og hvort hann muni sækjast eftir því fari Sjálfstæðisflokkurinn í ríkisstjórn eftir næstu kosningar segist hann tilbúinn í ráðuneyti þar sem taka þurfi til hendinni sé vilji til að nýta krafta hans. „Ég hef mikla reynslu bæði úr menntamálaráðuneytinu og dómsmálaráðuneytinu þar sem miklar breytingar voru gerðar í minni tíð án þess að allt færi í háaloft,“ segir Björn honum líki vel í starfi sínu nú og sjái þar mörg spennandi verkefni, hann sé ekki spenntur fyrir ráðherrastól, þar sem allt eigi að vera við það sama.
Heilbrigðismálin eru Birni hugleikin vegna reynslu hans undanfarið og einnig vegna þess hve viðamikil þau eru í ríkiskerfinu, hann telur að sjónarmið einkarekstrar hafi alls ekki fengið að njóta sín sem skyldi á þeim vettvangi þau eigi ekki síður heima þar en í menntakerfinu þaðan sem hann hefur mikla reynslu. „Ég er ekki að bjóða mig fram í neitt ráðuneyti en ítreka að ég er tilbúinn til verka þar sem verkefnin eru stór og breytingar eiga að verða,“ segir Björn.
Björn telur flutning grunnskólanna til sveitarfélaganna ekki hafa heppnast sem skyldi þar sem R-listinn hafi verið við völd í Reykjavík. „Skólinn hefði þróast á allt annan veg, ef R-listinn hefði tekið á móti grunnskólunum eins og Ásdís Halla Bragadóttir gerði í Garðabæ. Hún leyfði Hjallastefnunni og þar með einkarekstri að njóta sín. Ef hið sama hefði verið gert í Reykjavík væri grunnskólastigið enn öflugra í borginni.“
Saknar Davíðs
„Auðvitað saknar maður skemmtilegs samstarfsmanns til margra ára. Ég sakna líka að hafa hann ekki með okkur í mörgum slag sem við erum að taka því hann er mikill baráttumaður og glöggur að greina hluti og takast á við viðfangsefni,“ segir Björn um Davíð Oddsson, vin sinn og fyrrverandi formann Sjálfstæðisflokksins. Hann segir þó gott að vita af honum í Seðlabankanum þar sem hann stigi fast til jarðar þegar nauðsyn krefst. Hann segir Davíð ekki tjá sig of mikið um sínar skoðanir miðað við stöðu sína. „Ef hann hætti að segja hvað honum fyndist hlyti að vera eitthvað að honum.“
Umskipti þegar Kjartan hætti
„Eftir að Davíð fór er eðlilegt að flokkurinn þróist á nýjan hátt og mér finnst það hafa tekist farsællega, því að það getur verið erfitt fyrir flokka að fóta sig, eftir að hafa verið undir forystu jafnöflugs leiðtoga og Davíðs,“ segir Björn. Hann telur flokkinn þó ekki hafa skipt um stefnu með nýjum formanni. Á þessum breytingatíma segir Björn ekki aðeins hafa reynt á þá sem kjörnir eru til forystu heldur líka þá sem vinna með þeim. Allt þetta telur Björn hafa lukkast vel og það megi sjá á því að fólk hafi ekki misst traust á flokknum eins og gerst hafi eftir formannskjörið í Samfylkingunni.
„Mín kynslóð er nú að flytja flokkinn frá okkar kynslóð, undir forystu Davíðs Oddssonar, yfir til nýrrar kynslóðar með nýja forystu. Það er okkar verk að smíða brúna, svo að menn geti gengið öruggum fótum þarna á milli og ég held að okkur sé að takast það,“ segir Björn.
Björn segir það hafa verið ákveðin umskipti fyrir sig þegar Kjartan Gunnarsson hætti sem framkvæmdastjóri flokksins enda sé þeim vel til vina og hafi unnið mikið saman. Hann hafi þó alltaf haft þá burði innan Sjálfstæðisflokksins, sem til þurfi án þess að vera endilega háður skrifstofu flokksins. Hann vonast til að nýir starfsmenn skrifstofunnar vinni sitt verk eins vel og gert hefur verið en á það muni reyna í kosningunum og hefur hann fulla trú á að það takist.
Missti af Landsfundinum í fyrsta sinn
Í fysta skipti frá því á sjötta áratugnum vantaði Björn á Landsfund sjálfstæðismanna. En nú er meira en hálf öld síðan hann fór með föður sínum í fyrsta sinn á fundinn. Björn segir sig því aðeins skorta tilfinningu fyrir því, sem gerðist á fundinum núna og erfitt hafi verið að geta ekki verið með. Hann fylgdist þó með því sem fram fór úr fjarlægð eins vel og hann mátti. Hann er ánægður með umfjöllunina sem fundurinn fékk. Hann telur þó fjölmiðla hafa gert lítið úr landsfundi sjálfstæðismanna með því að leggja hann að jöfnu við fund Samfylkingarinnar sem hafi verið sviðsett eftirlíking. „Landsfundur sjálfstæðismanna er raunverulegur fundur þar sem menn hittast til að vinna, komast að niðurstöðu með atkvæðagreiðslu og kjósa fólk til forystu.“
Lítið upptekinn af stjórnaandstöðunni
Björn hugsar sig um þegar hann er spurður hverjir séu erfiðustu andstæðingarnir. „Mér finnst einhvern veginn að öll framganga andstæðinganna hafi verið upphlaupskennd. Raunverulegir andstæðingar myndu benda manni markvisst á að maður væri á rangri leið með rökum og ef svo væri þyrfti að taka tillit til þeirra, öðru gegnir um andstæðinga sem hrópa og hoppa upp við fyrsta orð án þess að meira búi þar að baki en upphlaupið eitt.“
Björn spyr hvar stjórnarandstaðan sé í þessari kosningabaráttu og á hvaða grundvelli hún sé að gagnrýna ríkisstjórnina. Sjálfur finnur hann ekki fyrir gagnrýni á sín verk sem dómsmálaráðherra frá stjórnarandstöðunni. Hann veltir því fyrir sé hvort ástæðan sé sú að hún finni engan veikan punkt á hans störfum fyndi hún hann ætti hún að hamra á honum. „Annars er ég ekki mjög upptekinn af stjórnarandstöðunni, þótt ég skrifi stundum um hana á vefsíðunni minni mér til gamans,“ segir Björn.
Jón Baldvin svartur senuþjófur
„Ég held að kaffibandalagið hafi gufað upp í kosningabaráttunni og sé fyrir bí. Það er afar hæpið að þessir flokkar geti unnið saman. Hvað eiga þeir að sameinast um?“ segir Björn.
Hann segir ótrúlegt hvernig Jón Baldvin Hannibalsson komi alltaf sem svartur senuþjófur til að gera Samfylkingunni lífið leitt. Eins finnst honum það lýsa vandamálum flokksins enn betur að það þyki frétt, þremur vikum fyrir kjördag, að Össur og Ingibjörg geti talað saman og hafi náð sáttum. „Samfylkingin er uppteknari af eigin vandamálum en sókn gegn okkur.“
Eins telur Björn greinilegt að Ómari Ragnarssyni hafi tekist að fipa vinstri græna eitthvað. Kannski hafi hann náð að taka frá þeim ákveðinn hóp sem veittu vinstri grænum breidd. Hitt sé líka spurning hvort umhverfismálin hafi toppað í kosningunni í Hafnarfirði og eftir hana hafi glansinn dofnað á stefnu flokksins.
Björn segir þó ekki hægt að horfa framhjá mikilli fylgisaukningu vinstri grænna samkvæmt skoðanaönnunum og sé litið til úrslita síðustu kosninga. Það telur hann mega skýra meðal annars með því að flokkurinn hafi skipt um lit sýnt græna litinn í stað rauða kjarnans auk þess að draga úr andstöðu við Sjálfstæðisflokkinn. Flokkarnir geti náð saman um ákveðin mál, eins og afstöðuna til Evrópusambandsins, án þess að láta ólíka stefnu í öðru trufla sig.
Feilspor hjá Framsókn
Björn segir Framsókn hæglega geta bætt við sig á kjördag eins og oft áður en eins geti farið svo að það takist ekki. „Ég tel óvarlega farið af framsóknarmönnum að segjast ekki ætla í ríkisstjórn nema þeir nái ákveðinni prósentutölu. Því ef þeir fá þingmannafjölda til þess að fara í ríkisstjórn þá er ég viss um að þeir muni gera það hvað sem prósentutölum líður,“ segir Björn. Prósentutalið sé hægt að nota gegn þeim fari þeir í ríkisstjórn án þess að hafa náð markmiðum sínum. „Menn verða að huga að því, hvað þeir segja til að hvetja fólk til að kjósa sig – þeir sitja uppi með ummælin.“
Upphafið að endalokum R-listans
„Ég held að slagur okkar Ingibjargar Sólrúnar um borgarstjórastólinn á sínum tíma hafi náð að kveikja einhverja strauma innan R-listans sem síðan hafi leitt til þess að hann leystist upp,“ segir Björn, fyrirfram hafi hann allt eins búist við því að það þyrfti meira en eitt skref fyrir Sjálfstæðisflokkinn að ná borginni aftur. Hann hafi verið tilbúinn til þess að taka áhættu og það hafi verið lærdómsríkt að vera í borgarstjórn. Eftir kjörtímabilið hafi R-listinn verið splundraður sem hafi dugað til þess að Sjálfstæðisflokkurinn gat myndað meirihluta í kosningunum á eftir. „Það var ekki stór munur á atkvæðafjöldanum sem náðist undir minni forystu og síðan fjöldanum sem dugði til þess að ná yfirhöndinni, það vantaði bara herslumuninn.“
Björn segir feril stjórnmálamanna sem taka áhættu vera sveiflukenndan og þegar litið sé til baka séu þeir sem þori oft hærra skrifaðir en hinir sem sitji á alltaf friðarstóli.
Missættið á bak og burt
Björn fullyrðir að það missætti sem varð í prófkjörsbaráttunni í haust, þegar Guðlaugur Þór Þórðarson bauð sig fram gegn honum, sé á bak og burt. Hann heldur enn fast við að unnið hafi verið gegn honum og þess vegna hafi hann allt eins búist við því að hann myndi rúlla niður listann. Björn bauð sig fram því hann var tilbúinn að taka hvaða niðurstöðu sem var. „Reglan er yfirleitt sú að formaðurinn situr óáreittur á friðarstóli. Ef menn vilja skapa ófrið um önnur sæti, nú þá verður ófriður á meðan baráttan stendur yfir. Svo er bara spurningin hvernig mönnum tekst að vinna úr málum eftir á og ég tel að okkur hafa tekist það vel miðað við hvernig málin voru og hvernig menn töluðu síðasta haust,“ segir Björn. Nauðsynlegt sé að setja leiðindin á bak við sig annars séu menn komnir í einhvern Samfylkingarleik.
Knúinn til að verja föður sinn
Björn segir sig hafa verið knúinn til þess að bera hönd fyrir höfuð föður sínum, Bjarna Benediktssyni, í allri umræðunni um hlerunarmálið og þeirri gagnrýni sem hann sætti þar. „Það er sárt ef gagnrýnin er ósanngjörn, lygi eða tilbúningur. Það er erfitt þegar mannorð látins manns er svert með þessum hætti,“ segir Björn.
Sjálfur hafi faðir hans talið erfitt að segja á líðandi stundu hvort ákvarðanir, sem stjórnmálamenn þyrftu að taka, væru réttar eða rangar. Allt orkaði tvímælis, þegar gert væri. Björn segir að í hlerunarmálinu hafi ekkert óeðlilegt hafa komið fram, fara eigi í saumana á þessum málum og skýra eins og kostur er.
„Þegar ég var í prófkjörinu í haust var hlerunarmálið blásið upp og svona eftir á að hyggja kann það hafa verið gert til að það kæmi mér illa í prófkjörsslagnum,“ segir Björn. Hann segist hálfhissa miðað við öll lætin í vetur, á því, að málinu skuli ekki haldið á lofti í kosningabaráttunni.
„Það stenst ekki að lagt hafi verið á ráðin um að hlera pólitíska andstæðinga. Ég held að lögreglan hafi verið að búa sig undir ef eitthvað færi úr skorðum í hita leiksins. Það liggur fyrir að lögreglan bað um hlerunarheimildir, dómari veitti þær en ekki er vitað, hvenær og jafnvel hvort lögreglan hafi notað heimildirnar.“
Sumir hafa gagnrýnt Björn fyrir að hafa tjáð sig um hlerunarmálið með þeim hætti sem hann gerði. Sjálfur segist hann hafa haldið sig innan eðlilegra marka sem dómsmálaráðherra. Það sé skrýtið í lýðræðisþjóðfélagi ef hömlur eru settar á hvað stjórnmálamenn megi segja um svona mál.
„Hvað mig varðar þá var ég vanur því að faðir minn sætti stöðugum árásum. Ætla hefði mátt, að því myndi einhvern tíma linna en svo virðist ekki vera, allavega hvað suma menn varðar,“ segir Björn sem fann sig knúinn til að taka upp hanskann fyrir föður sinn á liðnum vetri og gerir aftur, ef hann telur þess þörf.
Með varnarmúr
Talað hefur verið um það að Björn sé ekki nógu hlýr og allt að því hrokafullur á köflum þegar hann kemur fram í fjölmiðlum. „Ég er búinn að heyra þetta alla ævi. Þetta er kannski minn varnarmúr gagnvart umhverfinu. Ég verð að passa mig að vera ekki of harður því ég á það til að setja múr í kringum mig þegar ég þarf á því að halda,“ segir Björn sem alla tíð hefur þurft sitt svigrúm.
Eiginkonu sína Rut Ingólfsdóttur segir hann líka þurfa sitt athvarf og heimilið sé griðastaður þeirra. Rut sem er fiðluleikari kemur fram sem listamaður og vegna starfa þeirra beggja þurfi þau að vera mikið út á við. Þau Rut hafa verið gift í 38 ár og segir Björn hjónaband stjórnmálamanns og listamanns fara vel saman en að sjálfsögðu misjafnlega eftir málaflokkum. „Þegar ég var menntamálaráðherra fóru störf okkar auðvitað mjög vel saman en það breyttist talsvert þegar ég fór í lögreglumálin enda passa þau ekki eins vel við hennar áhugamál.“
Saman eiga Björn og Rut tvö börn og þrjú barnabörn sem eru sjö ára, fimm ára og átta mánaða. Þau búa í London og því sjá þau minna af barnabörnunum en þau vildu. „Þegar þau koma eru það hátíðarstundir. Ég reyni að vera eins mikill afi og ég get.“