Miðflokkurinn beinir athyglinni að ESB
Morgunblaðið 8. febrúar 2019
Í sáttmála ríkisstjórnar Katrínar Jakobsdóttur er tekið fram að hagsmunum Íslands sé best borgið utan ESB. Þar er ekki að finna ákvæði um þjóðaratkvæðagreiðslu, hvorki vegna nýrrar ESB-aðildarumsóknar né um framhald viðræðna sem var slitið í mars 2015. Ólíklegt er að efnt verði til baráttufundar 16. júlí 2019 þegar rétt 10 ár verða liðin frá því að alþingi samþykkti ESB-aðildarumsóknina að tillögu ríkisstjórnar Samfylkingarinnar og Vinstri-grænna (VG).
Þrátt fyrir þetta sjá stjórnmálamenn sér enn hag að því að stofna til umræðna um ESB. Í óundirbúnum fyrirspurnum á þingi mánudaginn 4. febrúar sl. spurði Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, formaður Miðflokksins, Katrínu Jakobsdóttur forsætisráðherra (VG) spurninga varðandi ESB. 
Sigmundur Davíð sagði að Íslendingar hefðu slitið viðræðum við Evrópusambandið 12. mars 2015 og bætti við: „Ég fylgdi því svo eftir með bréfi og heimsóknum til Jean-Claudes Junckers [forseta framkvæmdastjórnar ESB] og Donalds Tusks [forseta leiðtogaráðs ESB] til að árétta að umsókn Íslands hafi endanlega verið dregin til baka, væri fallin úr gildi.“
Með þessari áréttingu svarar Sigmundur Davíð gagnrýni þeirra sem halda því fram að hann og Gunnar Bragi Sveinsson, þáv. utanríkisráðherra, hafi alls ekki dregið umsóknina til baka. Gagnrýnendurnir segja að alþingi hafi samþykkt umsóknina og þingið verði að samþykkja afturköllun hennar.
Í spurningunni til forsætisráðherra boðaði Sigmundur Davíð þingsályktunartillögu í tveimur liðum a) um að alþingi fagni að ESB-aðildarumsóknin sé úr sögunni og b) að ekki skuli sótt um að nýju án þjóðaratkvæðagreiðslu.
Bað hann um álit forsætisráðherra á þessari væntanlegu tillögu.
Óvenjuleg tilmæli
Ekki á hverjum degi stendur formaður stjórnarandstöðuflokks upp á þingi, ræðir óframkomna eigin tillögu og spyr forsætisráðherra álits á henni. Innan Miðflokksins er þörf á uppgjöri við ýmislegt. Eitt af því er greinilega viðskilnaður þeirra Sigmundar Davíðs og Gunnars Braga við ESB. Líta má á lið a) í væntanlegri tillögu sem óbeina ályktun þingsins um að ESB-umsóknin sé úr sögunni.
Þótt Sigmundur Davíð segðist ekki óska eftir stuðningi forsætisráðherra við óframkomna þingsályktunartillögu sína gekk hann þó sérstaklega á ráðherrann með spurningu um hvort það væri ekki „mjög ánægjulegt“ að umsókn Íslands hefði verið dregin til baka. Hún væri ekki „hangandi yfir okkur núna“ á Brexit-óvissutímum.
Í svörum Katrínar Jakobsdóttur kom skýrt fram að ætluðu Íslendingar að nálgast ESB að nýju yrði að gera það á grundvelli nýrrar umsóknar. Hún er réttilega ekki í vafa um að gamla umsóknin er niður fallin. Ráðherrann vék sér eðlilega undan óvenjulegum tilmælum fyrirspyrjanda.
Þjóðaratkvæðið
Þegar Katrín svaraði b-liðnum í spurningu Sigmundar Davíðs sagði hún að það hefði ekki verið rétt af sér og öðrum stjórnarsinnum að fella tillögu um þjóðaratkvæðagreiðslu um aðildarumsóknina á þingi 16. júlí 2009. „Það hefði verið öllum til góða að [...] ráðast í slíka þjóðaratkvæðagreiðslu áður en ákveðið var að sækja um aðild,“ sagði forsætisráðherra.
Rétt er að minna á að sjálfstæðismenn fluttu tillöguna um þessa þjóðaratkvæðagreiðslu. Þótti ESB-aðildarsinnum hún mesta fásinna. Á hinn bóginn blasti við öllum að pólitískan þunga skorti að baki illa ígrundaðri umsókninni. Hún var raunar öðrum þræði flutt á neikvæðum forsendum til að ýta undir ágreining innan Sjálfstæðisflokksins. Hann birtist síðan í stofnun ESB-aðildarflokksins Viðreisnar.
Í ljósi reynslunnar sagði forsætisráðherra í svari sínu til Sigmundar Davíðs: „Ég myndi telja óráð að ráðast í slíka umsókn á nýjan leik án þess að fram færi þjóðaratkvæðagreiðsla.“ Og einnig: „Ég hef líka alltaf lýst þeirri skoðun að ég er reiðubúin að leita leiðsagnar þjóðarinnar ef vilji þingsins stendur til þess að fara aftur í þessa vegferð. Minn vilji stendur ekki til þess.“
Hér fer ekkert á milli mála.
Afstaða Viðreisnar
Eftir þessi orðaskipti lagði Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, formaður Viðreisnar, spurningar fyrir forsætisráðherra um ráðagerðir ríkisstjórnarinnar vegna Brexit.
Þorgerður Katrín sagði að að sjálfsögðu ætti „að treysta þjóðinni til að greiða atkvæði um samning en ekki eitthvert óljóst rugl eins og við sjáum í Bretlandi [með Brexit]. Íslenska þjóðin á skilið að fá samning um aðild að Evrópusambandinu og við eigum að treysta henni til að greiða atkvæði um slíkan samning“.
Þarna talar formaður Viðreisnar eins og aðildarviðræður standi yfir milli fulltrúa Íslands og ESB. Íslendingar eigi „skilið“ að fá samning – hvers vegna og frá hverjum? Það er ekki undarlegt þótt forsætisráðherra hafi sagt strax eftir að þessi orð Þorgerðar Katrínar féllu: „Ég átta mig ekki á því hvað hv. þingmaður er að fara.“
Ráðherrann taldi að sviðsmyndir hefðu verið gerðar meðal annars með hliðsjón af því að Bretar færu úr ESB án samnings 29. mars nk. Vandinn væri sá að enginn vissi enn hvað Bretar ætluðu að gera.
Fiskað í gruggugu vatni
Formaður Viðreisnar fiskaði í gruggugu vatni þegar hún lagði spurningar um Brexit fyrir forsætisráðherra. Auðvitað veit Þorgerður Katrín að íslensk stjórnvöld eru í jafnmikilli óvissu og aðrir um hvað verður.
Miðvikudaginn 6. febrúar sagði Donald Tusk, forseti leiðtogaráðs ESB, að í „helvíti“ ætti að vera „sérstakur staður“ fyrir þá sem „hvöttu til Brexit án þess að gera svo mikið sem uppkast að áætlun um örugga framkvæmd“ úrsagnarinnar.
Katrín Jakobsdóttir sagði að Þorgerður Katrín hlyti „að átta sig á því að við erum hér í samskiptum við ríki þar sem enn er töluverð óvissa um hvernig Brexit verður háttað. Augljóslega er íslenska ríkisstjórnin ekki með neitt eitt plan því að við vitum ekkert hver niðurstaðan verður í Bretlandi“.
Eftir þjóðaratkvæðagreiðsluna um Brexit stóð breska stjórnmála- og stjórnkerfið í svipuðum sporum og íslenska kerfið sumarið 2009. Prófessor við Háskóla Íslands taldi að vísu að það réðist á 10 mánuðum hvernig aðild Íslands að ESB yrði háttað. Innan stjórnkerfisins lágu hins vegar ekki fyrir neinar viðræðuáætlanir. Allt fór síðan í handaskolum.
Að formaður Viðreisnar vilji halda áfram aðildarferlinu eins og ekkert hafi ískorist en saki ríkisstjórnina um ráðleysi vegna Brexit staðfestir enn einu sinni óraunsæið hjá ESB-aðildarsinnum.
Tveir kostir
Áður en Sigmundur Davíð birtir þingsályktunartillögu sína og greinargerð með henni skal ekkert fullyrt um hvað knýr á um flutning hennar. Flest bendir til þröngra flokkshagsmuna. Viðreisn stjórnast af draumsýn. Samfylkingin gælir við ESB-aðild. Aðrir flokkar eru henni fráhverfir.
Sætti menn sig ekki við núverandi stöðu, aðildina að EES, eru aðeins tveir kostir; að hverfa aftur til fríverslunarsamninganna frá 1972 eða sækja um aðild að ESB.