Langur skuggi Kóreustríðsins
Umsögn um bók, Morgunblaðið, mánudagur 12. 12. 2022
Sagnfræði Kóreustríðið ★★★★· Eftir Max Hastings. Þýðandi Magnús Þór Hafsteinsson. Ugla, 2022. Innb. 559 bls., myndir, kort og nafnaskrá.
Bók Max Hastings (f. 1945) um Kóreustríðið kom upphaflega út árið 1987. Magnús Þór Hafsteinsson studdist við útgáfu frá 2020 við þýðingu sína en ekki segir frá því hvort textinn hafi breyst á árunum 33 sem liðu frá fyrstu útgáfunni. Hæpið er að svo sé. Höfundurinn lagði sig fram um samtöl við heimildarmenn í Kína, Suður-Kóreu, Bretlandi og Bandaríkjunum við gerð bókarinnar. Árið 1987 voru 34 ár liðin frá því að samkomulag náðist um vopnahléið sem batt enda á stríðið í Kóreu, langur skuggi þess hvílir þó yfir okkur enn þann dag í dag.
Árið 1986 varð Hastings aðalritstjóri Daily Telegraph í London til 1995 og síðan Evening Standard til 2002. Hann skrifaði ekki sagnfræðiverk á meðan hann var aðalritstjóri en síðan hefur hann verið óstöðvandi. Árið 2011 sendi hann til dæmis frá sér bókina Vítislogar , sögu annarrar heimsstyrjaldarinnar, sem Magnús Þór þýddi og Ugla gaf út í fyrra (880 bls. sjá umsögn um hann hér í blaðinu 28. desember 2021). Vítislogar er mest selda bók Hastings. Nú í október 2022 kom út bókin ABYSS: The Cuban Missile Crisis 1962 – Ginnungagap: Kúbueldflaugahættan 1962.
Meginmálið í Kóreustríðinu er 511 bls., því fylgja: þakkir, tímaröð, viðauki, skrá yfir kort og myndir, tilvísanir, heimilda- og nafnaskrár, alls er bókin 559 bls.
Hastings dregur stóra drætti heimsstjórnmála og herstjórnarlistar, lýsir skapgerð og hæfileikum stjórnmálamanna og hershöfðingja, fer í saumana á því sem gerðist í lykilorrustum og lýsir aðbúnaði og lífi hermanna jafnt á vígvellinum og í fangabúðum. Þá eru sérstakir kaflar um leyniþjónustustríð og um lofthernað.
Áhugi lesandans ræður hve djúpt hann sökkvir sér ofan í einstaka kafla; bardagalýsingar eru nákvæmar fyrir þá sem hafa áhuga á þeim, aðrir vilja kynnast stjórnmálaátökum. Allir sem vilja fræðast um stríðið á Kóreuskaga fá forvitni sinni svalað.
Vopnahléssamningurinn sem batt formlega enda á stríðið 27. júlí 1953, fyrir tæpum 70 árum, batt ekki enda á spennuna sem leiddi af innrás Norður-Kóreumanna í júní 1950. Hún ríkir á Kóreuskaga síðan. Skaginn skiptist enn milli Norður-Kóreu í skjóli Kínverja og Rússa og Suður-Kóreu sem reisir öryggi sitt á tvíhliða varnarsamstarfi við Bandaríkjamenn.
Þriðji einræðisherra Kim-ættarinnar fer með alræðisvald í N-Kóreu og hefur í heitingum með kjarnavopnum og sífellt langdrægari eldflaugum. Kóreustríðið leiddi til þess að Bandaríkjastjórn tók Formósu (Tævan) undir verndarvæng sinn sem er síðan þyrnir í augum kommúnistastjórnarinnar á meginlandi Kína. Rússar styðja enn við bakið á kommúnistum í N-Kóreu og fréttir hafa borist um vopnaflutninga þaðan til Rússlands vegna Úkraínustríðsins.
Við hrun Sovétríkjanna varð ekki friðvænlegra á svæðinu sem tengist Kóreustríðinu og ekki heldur við markaðsvæðinguna í Kína eða nánari samskipti Kínverja og Bandaríkjamanna. Sömu andstæðu straumarnir móta enn þennan heimshluta. Mesta breytingin er að Kínverjar eru ekki eins innhverfir og áður. Nú minna þeir stöðugt meira á sig með öflugum flota og sókn eftir ítökum í nágrannalöndunum.
Kóreustríðið spannar þrjú ár. Í raun var þó ekki barist af fullum þunga nema frá júní 1950 til júní 1951. Þá tók við þreytistríð og tveggja ára þref um skilmála vopnahlés sem snerist að verulegu leyti um skipti á stríðsföngum.
Veturinn 1950/51 lenti herafla Sameinuðu þjóðanna (SÞ) sem
Bandaríkjamenn leiddu og kínverska hernum saman. SÞ-herinn sótti
norður undir landamæri Kína og hraktist svo þaðan undan Kínverjum
suður fyrir Seoul. Kínverja skorti mátt til að halda stöðu sinni svo
sunnarlega á skaganum og með nýjum bandarískum hershöfðingja,
Matthew Ridgway, sneri SÞ-herinn vörn í sókn.
Bandaríski „hæstráðandinn“ Douglas MacArthur (1880-1964) kemur
mjög við sögu og deilur hans við Harry S. Truman Bandaríkjaforseta
sem neyddist til að reka hershöfðingjann og stríðshetjuna 11. apríl
1951 með yfirlýsingu sem hófst á þessum orðum:
„Það er með þungum huga að ég hef komist að þeirri niðurstöðu að Douglas MacArthur hershöfðingi er ófær um að styðja stefnu Bandaríkjastjórnar og Sameinuðu þjóðanna á þeim sviðum er varða opinberar skyldur hans.“ (296)
Þessi stóratburður gerðist um fjórum vikum áður en ritað var undir tvíhliða varnarsamning Íslands og Bandaríkjanna. Hastings segir að „mikill léttir“ hafi farið um önnur vestræn lýðræðislönd þegar MacArthur var rekinn (308) enda hraus mörgum hugur við stórkarlalegum hugmyndum hans um beitingu kjarnavopna í átökum við Kínverja.
Magnús Þór Hafsteinsson þýðir bókina á þróttmikið mál sem verður stundum stofnanakennt eins og þegar talað er um „vonlausa skortstöðu liðseininga“ MacArthurs, það er skort herafla hans á skotfærum o.fl. (65) eða að herafli hans hafi verið í „verkefnalegu tómarými“, það er verið verkefnalaus (280). Þegar nefnd eru til sögunnar „hernaðarleg stuðpúðasvæði“ (505) sem Sovétmenn vildu eignast við landamæri sín er það lifandi lýsing á því sem Pútin vill núna ná fram í Úkraínu og víðar.
Magnús Þór setur á nokkrum stöðum skýringar innan hornklofa lesendum til leiðbeiningar. John J. Muccio (1900-1989), sendiherra Bandaríkjanna í Seoul, sendi 25. júní 1950 fjarritaboð til Washington um allsherjarsókn N-Kóreumanna gegn S-Kóreu. (69) Þarna hefði mátt geta þess innan hornklofa að í ágúst 1954 þegar tilkynnt var að Muccio yrði sendiherra Bandaríkjanna á Íslandi birti Þjóðviljinn frétt með fyrirsögninni: Einn kunnasti samsærismaður Kóreustyrjaldarinnar skipaður sendiherra á Íslandi. Í fréttinni sagði meðal annars: „Hermdu fréttamenn að sendiherra þessi væri engu ástríðuminni fasisti en sjálfur Syngman Rhee [forseti S-Kóreu].“ Kaldastríðstónn málsvara Sovét-kommúnistanna á Íslandi leynir sér ekki.
Paul Nitze (1907-2004) er einnig getið. (64) Hann bar ábyrgð á þjóðaröryggisstefnuskjali sem markaði tímamót í Bandaríkjunum 1950. Nitze lagðist gegn því að Bandaríkjastjórn lýsti Kóreustríðinu sem árás Sovétríkjanna, það gæti leitt til þriðju heimsstyrjaldarinnar. Nitze var í ráðgjafaliði Ronalds Reagans forseta á fundinum í Höfða í október 1986.
Hvað sem líður Kúbudeilunni hefur heimurinn líklega aldrei staðið nær beitingu kjarnavopna á vígvellinum en í Kóreustyrjöldinni og nú í Úkraínu.
Þessi margbrotna bók á brýnt erindi til samtímans, líkindin milli Kóreustríðsins og Úkraínustríðsins eru mikil. Ekkert nema valdafíkn og drottnunargirni einræðisherra var tilefni stríðanna, undirrótin hverfur ekki nema með nýjum stjórnarherrum og háttum í árásarríkjunum.