Svört skýrsla um skipulagða glæpastarfsemi
Morgunblaðið 31. maí 2019.
Skipulögð brotastarfsemi á Íslandi er staðreynd og henni fylgir „gífurleg áhætta“ að mati greiningardeildar ríkislögreglustjóra sem sem sendi frá sér svarta skýrslu í byrjun vikunnar. Deildin tekur fram að þrátt fyrir þetta mat varðandi skipulagða glæpastarfsemi teljist Ísland enn sem fyrr „afar öruggt samfélag í alþjóðlegum samanburði“.
Hvort mikil huggun felst í þeim samanburði er álitamál. Hnífa-árásir eru í London, skotbardagar á götum Kaupmannahafnar og morðhrina í Svíþjóð. Í matsskýrslunni segir að hér starfi nokkrir alþjóðlegir glæpahópar og koma kunni til uppgjörs milli þeirra. Í slíku uppgjöri er ofbeldi jafnan mikið.
Oftar en einu sinni hefur verið vakið máls á því hér á þessum stað að skynsamlegasta leiðin til að bregðast við ítrekuðum viðvörunum greiningardeildarinnar sé að stórefla landamæraeftirlit.
Heimildir yfirvalda til að skoða farþegaskrár eru miklar. Tækni til að bera saman og rannsaka slíkar skrár með aðstoð gervigreindar vaxa ár frá ári.
Miðlægt, samræmt landamæraeftirlit með aðild margra opinberra aðila er hornsteinn í vörnum gegn skipulagðri, alþjóðlegri glæpastarfsemi.
Úr flugstöð Leifs Eiríkssonar á Keflavíkurflugvelli.
Spilling vegna skipulagsmála
Eins og jafnan stígur greiningardeildin varlega til jarðar þótt niðurstaða hennar sé skýr og afdráttarlaus. Vakið er máls á því að í nýrri skýrslu norsku efnahagsbrotalögreglunnar sé fullyrt að „aukin spilling geti grafið undan sjálfum stoðum og fjármögnun hins lýðræðislega velferðarsamfélags“. Sakamál síðustu ára gefi til kynna sérstaka hættu á spillingu í tengslum við leyfisveitingar vegna skipulagsmála og byggingaframkvæmda.
Þá bendir Evrópulögreglan á „að skipulagðir glæpahópar leitist við að koma félögum hópanna í störf eða ná tökum á starfsfólki jafnt í einkageiranum sem í opinberum rekstri. Þetta sé gert með mútugreiðslum og annars konar freistingum og markmiðið sé að greiða fyrir annars konar brotastarfsemi. Þannig geti spilling á bæjar-og sveitarstjórnarstigi ýtt undir frekari skipulagða brotastarfsemi.“
Þá segir greiningardeildin:
„Horft til Íslands hafa hin síðustu ár einkennst af stórauknum umsvifum í byggingariðnaði, einkum á höfuðborgarsvæðinu og hækkun fasteignaverðs. Mikil spurn eftir lóðum og fasteignum getur skapað freistnivanda og þar með hættu á spillingarbrotum líkt og almennt gildir um úthlutun eða kaup takmarkaðra gæða. Slíkt ástand getur skapað spillingarhættu jafnt í einkageiranum sem hinum opinbera.“
Að um þessi mál sé rætt á þennan veg er nýmæli. Þarna er varað við hættu sem er ekki síður hér á landi en annars staðar. Víða um lönd verða spillingarmál tengd framkvæmdum með opinberu leyfi eða tengd opinberum samningum stjórnmálamönnum að falli.
Farandþjófar
Í skýrslunni er minnt á að reglulega gangi hér yfir hrinur innbrota og þjófnaða svo sem úr verslunum, vinnuskúrum, nýbyggingum og sumarbústöðum. Á síðustu misserum hafi erlendir brotahópar ítrekað stolið miklum verðmætum úr skartgripa-og fataverslunum á höfuðborgarsvæðinu.
Lögreglan hefur haft til rannsóknar mál sem tengjast hælisleitendum frá öruggum ríkjum, það er mönnum sem koma á ólögmætan hátt til landsins og misnota sér alþjóðareglur um alþjóðlega vernd. Þessir menn koma hingað til að stunda farandþjófnað, ræna og rupla um land allt, á meðan embættismenn fara yfir tilhæfislausar hælisumsóknir þeirra.
„Skipulagi þessara farandbrotahópa má líkja við „vinnuhópa“ sem hafa með sér vaktaskipti, einn hópur leysir annan af hólmi, e.t.v. með einhverri skörun á dvöl,“ segir greiningardeildin.
Misnotkun opinberrar þjónustu
Greiningardeildin bendir á að skipulega sé unnið að því að misnota opinber bótakerfi, vinnumiðlun, móttökukerfi vegna flóttafólks og hælisleitenda auk margvíslegrar félagslegrar þjónustu sem þeim stendur til boða.
Hér hefur hælisleitendum undanfarið skipulega verið veitt lið til að gera miklar kröfur á hendur íslenska ríkinu. Samtökin No Borders stofnuðu til aðgerðar sem stóð í nokkrar vikur. Mótmælt var við dómsmálaráðuneytið, tjaldað með leyfi borgaryfirvalda á Austurvelli, farið í Keflavíkurgöngu og gerð tilraun til að hleypa upp fundi tveggja ráðherra Sjálfstæðisflokksins.
Í hættumatsskýrslunni segir að rannsóknir lögreglu leiði í ljós skipulagða misnotkun tiltekinna erlendra afbrotamanna og -hópa á opinberum þjónustukerfum á Íslandi. Líklegt sé að í einhverjum tilvikum njóti hóparnir aðstoðar íslenskra ríkisborgara og/eða erlendra manna sem búsettir séu hér á landi.
Í þessu sambandi bendir greiningardeildin á að brotalamir sé að finna í opinberum kerfum, jafnt innan einstakra stofnana og í samstarfi þeirra. Gefið er til kynna að hælisleitandi sem hingað kemur kunni að vera „gerður út“ af tengilið hér á landi sem taki af honum það fé sem honum er greitt úr opinberum sjóðum sem hælisleitanda. „Í einhverjum tilvikum eru tengiliðir hér á landi sem þekkja staðhætti og móttökukerfi og veita einstaklingum og jafnvel hópum aðstoð,“ segir í skýrslunni.
Misnotkun alþjóðlegrar verndar
Greiningardeildin segir að margir skipulögðu glæpahópanna sem hafa náð fótfestu hér komi frá Austur-Evrópu, Póllandi, Litháen, Rúmeníu og Albaníu. Til dæmis viti deildin um þrjá hópa frá sama Austur-Evrópuríkinu. Í skýrslunni segir:
„Rannsóknir lögreglu leiða í ljós að einstaklingum sem tengjast þessum þremur hópum hefur verið veitt alþjóðleg vernd á Íslandi m.a. á grundvelli kynhneigðar. Nokkrir þessara karlmanna frá íslömsku ríki hafa verið kærðir fyrir kynferðislega áreitni gagnvart konum hér á landi. Hópar þessir hafa án teljandi vandkvæða aflað sér kennitalna á Íslandi og í kjölfar þess opnað bankareikninga og jafnvel stofnað fyrirtæki. Kennitölur og bankareikningar eru grunnþættir í peningaþvætti og tilfærslum á fjármunum sem aflað hefur verið með skipulagðri brotastarfsemi. Mál sem lögregla hefur haft til rannsóknar sýna að nokkrir meðlimir þessara hópa hafi nýtt sömu kennitölu og þannig m.a. getað leynt veru sinni í landinu en stundað „svarta vinnu“ á sama tíma. Leiðtogi eins hópsins hefur á síðustu misserum sent tugi milljóna króna úr landi. Sami maður hefur þegið félagslega aðstoð af margvíslegu tagi, þ. á m. fjárhagsaðstoð á sama tíma. Fyrirliggjandi upplýsingar eru á þann veg að innan hópa þessara sé að finna réttnefnda „kerfisfræðinga“; einstaklinga sem búa yfir yfirgripsmikilli þekkingu á kerfum opinberrar þjónustu og félagsaðstoðar hér á landi. Hátt flækjustig innan opinberra kerfa á Íslandi nýta þessir menn til fullnustu, m.a. með notkun á fölsuðum skilríkjum og fjölda tilbúinna nafna. Með þessu móti getur það kostað mikla vinnu að afla grundvallarupplýsinga um viðkomandi svo sem rétt nafn, fæðingarland og þess háttar.“
Eins og af ofangreindu má sjá snýst svarta skýrslan um fleira en fíkniefni og vændi. Efni hennar lýtur að verulegu leyti að því hvernig staðið er að úrlausn mála á vettvangi stjórnsýslunnar. Þegar kemur að kennitölum gegnir Þjóðskrá til dæmis lykilhlutverki. Spyrja má hvort samskiptanetið innan opinbera kerfisins í tengslum við hana virki sem skyldi miðað við lýsingar greiningardeildarinnar.
Almenna löggæslu ber að efla en hitt skiptir ekki síður máli að allar stjórnsýslustofnanir hafi að markmiði að sporna gegn skipulagðri glæpastarfsemi.