Ályktað um N-Atlantshaf á NATO-fundi
Morgunblaðsgrein 22. júlí 2016
Það var skammsýni að segja í grein hér fyrir tveimur vikum að ekki yrði ályktað um öryggi á Norður-Atlantshafi á leiðtogafundi NATO sem þá var haldinn í Varsjá. Í tveimur af 139 greinum ályktunarinnar er vikið að N-Atlantshafi.
Orðalagið um N-Atlantshaf er ekki eins afdráttarlaust og um Eystrasalt og Svartahaf þar sem rætt er um viðbrögð við versnandi ástandi í öryggismálum.
Í 23. grein segir að Rússar haldi áfram að styrkja hernaðarlega stöðu sína, auka hernaðarumsvif sín, taka í notkun nýjan háþróaðan búnað og ögra svæðisbundnu öryggi. Á Norður-Atlantshafi eins og annars staðar verði bandalagið tilbúið til að beita fælingar- og varnarmætti gegn hvers kyns hugsanlegri ógn, þ. á m. gegn siglingaleiðum og hafsvæðum í nágrenni stranda NATO-ríkja.
Í 47. gr. segir að bandalagið muni enn bæta strategíska forsjálni sína með því að efla greiningarstarf sitt, einkum í austri, suðri og á Norður-Atlantshafi. Geta þess til að skilja, fylgjast með og loks að sjá fyrir aðgerðir hugsanlegra andstæðinga með njósnum, eftirliti og könnun (Intelligence, Surveillance and Reconnaissance (ISR)) og víðtækri upplýsingaöflun verði sífellt mikilvægari. Aðgerðir á þessum sviðum ráði úrslitum varðandi tímanlegar og upplýstar ákvarðanir um stjórnmál og hermál. Bandalagið ráði yfir nauðsynlegum kerfum til að tryggja að svörunarhæfni þess sé samsvarandi og hjá þeim herafla þess sem geti brugðist við með skemmstum fyrirvara.
Sameiginleg yfirlýsing utanríkisráðherra Íslands og varavarnarmálaráðherra Bandaríkjanna sem var birt 29. júní fellur vel að orðalaginu í 47. gr. Varsjárályktunarinnar. Eftirliti og könnun er haldið úti frá Keflavíkurflugvelli og þessa starfsemi er ætlunin að efla.
Bretar kaupa eftirlitflugsvélar
Þegar rætt var um NATO-fundinn í breska þinginu og Micahel Fallon varnarmálaráðherra svaraði spurningum þingmanna um niðurstöður hans lýsti þingmaður frá Skotlandi áhyggjum yfir því að breski flotinn héldi hvorki úti herskipum né eftirlitsflugvélum við Skotland. Hvort ráðherrann hefði rætt við norska varnarmálaráðherrans um ósk hans um að efla samvinnu við Breta á höfunum.
Fallon sagðist hafa hitt norska ráðherrann og varnarsamvinna ríkjanna væri mjög náin og ætlunin væri að auka hana, einkum í ljósi nýbirtrar langtímaáætlunar Norðmanna í varnarmálum.
Þá lét varnarmálaráðherrann þess getið að gefin hefði verið út endanleg tilkynning mánudaginn 11. júlí um að breska ríkisstjórnin ætlaði að kaupa níu Boeing P-8 kafbátaleitar- og eftirlitsflugvélar. David Cameron, þáv. forsætisráðherra, hefði skýrt frá þessu á Farnborough-flugsýningunni. Sagðist varnarmálaráherrann vona að ekki liði of langur tími þar til nýju vélarnar yrðu teknar í notkun.
Bretar lögðu Nimrod-eftirlitsflugvélum sínum endanlega árið 2010 og hafa síðan velt fyrir sér hvað koma skyldi í stað þeirra. Nimrod-þotur fylgdu breska flotanum á sínum tíma í þorskastríðum á Íslandsmiðum og gegndu mikilvægu hluverki sem björgunar- og leitarvélar á N-Atlantshafi.
Eitt síðasta formlega embættisverk Camerons sem forsætisráðherra var að staðfesta kaupin á Boeing P-8 vélunum. Fyrsta tillagan sem Theresa May, arftaki Camerons, studdi með ræðu í breska þinginu var um endurnýjun á kjarnorkuherafla Breta.
Mikill meirihluti breskra þingmanna samþykkti að kvöldi mánudags 18. júlí að endurnýja kafbátana, skotpallana fyrir langdrægu Trident-kjarnorkueldflaugarnar, þungamiðju fælingarmáttar breska hersins. Alls studdu 472 þingmenn tillöguna um endurnýjun en 117 voru á móti, meirihlutinn var því 355 atkvæði.
Verkamannaflokkurinn klofnaði illilega í málinu. Opinber stefna flokksins er að Trident-kerfinu skuli viðhaldið. Jeremy Corbyn flokksleiðtogi er hins vegar andvígur endurnýjun kjarnorkuheraflans. Þegar Corbyn flutti ræðu sína gegn tillögunni á þingi gripu hans eigin þingmenn oft frammí fyrir honum. Var hann meðal annars spurður hver væri stefna Verkamannaflokksins, hvort hann ætti ekki að fylgja henni.
Í atkvæðagreiðslunni reis mikill meirihluti þingmanna flokksins gegn Corbyn, 140 þingmenn studdu tillöguna en aðeins 47 andstöðu Corbyns við hana.
Um er að ræða fjóra kafbáta af Vanguard-gerð. Hver kafbátur ber átta Trident-flaugar og 40 kjarnaodda. Hver oddur er talinn átta sinnum öflugri en kjarnorkusprengjan sem varpað var á Hiroshima og grandaði 140.000 manns árið 1945. Senda má flaugarnar á skotmark í 7.500 mílna fjarlægð. Trident-flaugarnar komu í stað Polaris-flauga árið 1994. Kostnaður við endurnýjun kafbátanna er nú talinn verða um 31 til 35 milljarðar punda. Fyrsti nýi kafbáturinn kemur til sögunnar eftir tæp 20 ár og hinn síðasti eftir 35 ár. Þeir verða smíðaðir í Bretlandi.
Um borð í hverjum kafbáti eru skrifleg fyrirmæli forsætisráðherra Breta um beitingu eldflauganna bresti allar aðrar varnir Breta. Kafbátarnir sveima þá um hafdjúpin eins og þeir hafa gert samfellt frá árinu 1969. Vitneskjan um banvænt högg þeirra felur í sér úrslita-fælingarmátt Trident-kerfisins.
Þegar þingmaður Skoska þjóðarflokksins spurði Theresu May hvort hún mundi gefa fyrirmæli um að eldflaugunum yrði skotið svaraði hún hiklaust: Já. Tóku skosku þjóðarflokksmennirnir andköf við svarið, allir, 54, greiddu þeir atkvæði gegn tillögunni.
Skýrt samhengi
Skýrt samhengi er á milli ákvörðunarinnar um endurnýjun breska kjarnorkuflotans og kaupa Breta á nýjum kafbátaleitarvélum. Aukin umsvif rússneskra kafbáta á N-Atlantshafi birtast meðal annars í ferðum þeirra undan ströndum Bretlandseyja. Keppnin í undirdjúpunum snýst um að kortleggja sem best ferðir bátanna þar.
Í þessu ljósi ber að skoða ályktun Varsjár-fundar NATO um nauðsyn þess að stundað sé sem best greiningarstarf á Norður-Atlantshafi til að skilja, fylgjast með og loks að sjá fyrir aðgerðir hugsanlegra andstæðinga. Slíkt starf ráði úrslitum varðandi tímanlegar og upplýstar ákvarðanir um stjórnmál og hermál.
Hér hefur verið komið á fót deild innan embættis ríkislögreglustjóra, greiningardeild, sem helgar sig verkefnum sem snerta starfsemi lögreglunnar. Þá sinnir deildin einnig vöktun og skýrslugerð varðandi erlenda atburði, einkum ófrið og samfélagslega upplausn, sem haft geta áhrif á Ísland og íslenska hagsmuni í víðtækum skilningi.
Landhelgisgæsla Íslands hefur frá 1. janúar 2011„annast daglega framkvæmd öryggis- og varnartengdra verkefna hér á landi. Verkefnið felst annars vegar í daglegum rekstri varnar- öryggis- og upplýsingakerfa NATO, rekstri öryggissvæða- og mannvirkja og samskiptum við stofnanir Atlantshafsbandalagsins, aðildarþjóðirnar og Norðurlandaþjóðirnar og hins vegar samskiptum við þá aðila hér á landi sem að verkefninu koma,“ segir á vefsíðu gæslunnar.
Í ljósi hinnar nýju áherslu NATO á greiningarstarf á Norður-Atlantshafi er óhjákvæmilegt að tryggja sem best skipulega aðild íslenskra stofnana að því.