Kínverskur þrýstingur nær og fjær
Morgunblaðið 10. ágúst 2018.
Xi Jinping, forseti Kína, sýnir norðurslóðum mikinn áhuga. Hann sagði í ræðu árið 2014 að Kínverjar vildu verða „stórveldi“ við norðurpólinn. Kína varð árið 2013 áheyrnafulltrúi að Norðurskautsráðinu. Í janúar á þessu ári birtu kínversk stjórnvöld fyrstu norðurslóðastefnu sína. Þar er Kína sagt „nánast norðurskautsland“ þótt nyrsta byggð í Kína sé álíka langt frá norðurheimskautinu og Berlín sagði í grein The Economist um norðurslóðaáhuga Kínverja fyrr á árinu. Þar er einnig minnt á að norðurslóðir tengist stefnu Xi sem kennd er við belti og braut og miðar að gerð mannvirkja sem bæta samgöngur og viðskipti milli Asíu, Afríku og Evrópu auk þess að styrkja stöðu Kína sem heimsveldis.
Fyrir skömmu hófu risa-gasflutningaskip beinar ferðir með fljótandi jarðgas (LNG) frá Sabetta-höfn á Jamal-skaga í Síberíu til hafnar í Kína. Þar var fyrstu skipunum fagnað af orkumálaráðherra Rússlands og orkumálastjóra Kína. Kínverjar hafa lagt mikið fé til vinnslu jarðgass á þessum slóðum, hafnar og annarra mannvirkja.
Almennt sigla skipin frá Sabetta vestur á bóginn til umskipunarhafnar, Rotterdam, þar sem fljótandi jarðgasið fer um borð í skip sem ekki eru sérsmíðuð til siglinga í Norður-Íshafi. Skipin sigla með farminn um Súez-skurð, Malakka-sund og til Kína. Sú ferð tekur 35 daga en með því að fara Norðurleiðina í austur til Kína má stytta ferðina í 19 daga.
Vegna sóknar Kínverja til yfirráða á Suður-Kínahafi hefur spenna vaxið þar milli flotavelda. Við að sigla norðurleiðina sjá Kínverjar ekki aðeins þann kost að spara tíma heldur losna skipin við að fara um hernaðarlega mikilvægt Malakka-sundið sem auðvelt er fyrir keppinauta Kínverja að loka. Í kínverskum fjölmiðlum er talað um „ísilagða silkileið“, það er nýja samgönguæð í norðri frá Kína vestur á bóginn á sjó og landi. Hugmyndir eru meðal annars uppi um að leggja norðurslóða-járnbraut frá Kína og um Finnland.
Reynsla Ástrala
Á þessari útrás kínverskra stjórnvalda er önnur hlið: Viðleitni til að fara inn á ný svið í samskiptum við önnur ríki, búa um sig á „gráum svæðum“ til að hafa sem mest ítök og áhrif. Ástralir hafa kynnst þessu betur en flestar vestrænar þjóðir.
Ástralska þingið samþykkti nú í júní nýja löggjöf til að útiloka erlenda íhlutun í áströlsk stjórnmál. Þegar Malcom Turnbull forsætisráðherra kynnti frumvarpið á þingi Ástralíu í desember 2017 sagði hann að „aldrei fyrr“ hefði áströlsku lýðræði og fullveldi verið ógnað eins og nú af erlendum herferðum í þágu ákveðinna skoðana. Allir vissu að með orðum sínum vísaði hann til tilrauna Kínverja til að koma ár sinni fyrir borð í Ástralíu.
Ástralskur prófessor, Clive Hamilton, segir frá nýju lögunum og tilefni þeirra í grein á vefsíðu bandaríska tímaritsins Foreign Affairs undir lok júlí. Hann segir að áströlsk yfirvöld, leyniþjónustan og aðrir hafi staðið ráðþrota gagnvart vaxandi erlendri ásælni og þess vegna séu nú sett lög til að stemma stigu við athöfnum erlendra ríkisstjórna sem falli ekki undir njósnir en er ætlað að skaða þjóðaröryggi Ástralíu eða hafa áhrif á ákvarðanaferlið á vettvangi stjórnmála eða stjórnsýslu í Ástralíu. Refsileysi á þessu sviði hafi skapað svigrúm til athafna fyrir óprúttna erlenda aðila.
Reynsla Grænlendinga
Óþarft er að fara alla leið til Ástralíu til að kynnast tilraunum Kínverja til að auka ítök sín. Líta má til Grænlands.
Í mars 2018 settu stjórnvöld á Grænlandi kínverska ríkisfyrirtækið China Communication Contstruction Company á lista yfir fimm fyrirtæki með heimild til að gera tilboð í þrjú flugvallarverkefni á Grænlandi.
Nokkrum vikum síðar létu þrír lykilráðherrar dönsku ríkisstjórnarinnar til sín taka vegna málsins: forsætisráðherrann, utanríkisráðherrann og varnarmálaráðherrann.
Claus Hjort Frederiksen, varnarmálaráðherra Dana, hitti Jim Mattis, varnarmálaráðherra Bandaríkjanna, í Washington í maí. Að fundinum loknum sagði ráðherrann: „Það er augljóst að Bandaríkjamönnum stendur ekki á sama um fjárfestingar Kínverja á Grænlandi.“ Mattis hefði vikið að hervæðingu Kínverja á eyjum á Suður-Kínahafi, hún ætti að vera áminning þegar hugað væri að Grænlandi.
Í lögum frá 2009 sem tryggja Grænlendingum stjórn eigin mála segir að séu öryggishagsmunir í húfi falli viðkomandi mál undantekningarlaust undir forræði dönsku ríkisstjórnarinnar. Danska stjórnin telur flugvallaframkvæmdirnar snerta þjóðaröryggi. Í fyrstu mölduðu grænlensk stjórnvöld í móinn en nú ætla stjórnir landanna að kanna hvernig tryggja megi að til flugvallanna renni danskt fjármagn frá ríki, einkaaðilum eða báðum saman.
Þetta minnir á það sem gerðist fyrir tveimur árum þegar kínverskt fyrirtæki lýsti áhuga á að kaupa herstöðina í Grönnedal á vesturströnd Grænlands sem Danir höfðu lokað og flutt starfsemina til Nuuk. Þá allt í einu sagði danska varnarmálaráðuneytið að stöðin yrði ekki seld heldur notuð undir birgðir og til æfinga. Upphaflega reistu Bandaríkjamenn þessa stöð í seinni heimsstyrjöldinni til að verja þar krýólít-námu fyrir Þjóðverjum.
Reynsla Íslendinga
Á Arctic Circle (Hringborði norðursins) hér í Reykjavík í október 2017 kynntu Kínverjar að þeir hefðu áhuga á að reisa stöð til vísindarannsókna á Grænlandi án þess að nefna ákveðinn stað. Geri þeir það verður það þriðja rannsóknastöð á vegum Kínversku heimskautastofnunarinnar á norðurslóðum.
Kínverjar opnuðu sumarið 2004 fyrstu rannsóknastöð sína á norðurslóðum í Nýja-Álasundi á Svalbarða. Er stöðin þar meðal margra erlendra vísindastöðva og reistu Kínverjar þar tvílyft 500 fm hús sem getur hýst um 20 manns.
Kínverska heimskautastofnunin fjármagnar nú byggingu 800 fermetra húss á Kárhóli í Reykjadal í Þingeyjarsýslu. Skóflustunga var tekin 2014 og átti að hefja rannsóknir árið 2016 en var frestað til 2017. Nú hefur verið ákveðið að verja 380 m. kr. til framkvæmdanna og opna stöðina í haust. Fyrstu áætlanir gerðu ráð fyrir 200 m. kr. kostnaði en hann verði að minnsta kosti 500 m. kr. sagði í nýlegri frétt ríkisútvarpsins. Sjálfseignastofnun heimamanna, Aurora Observatory, stendur fyrir framkvæmdunum.
Bygging og rekstur Kárhóls-stöðvarinnar vekur alþjóðlega athygli og er talin til marks um sókn Kínverja á norðurslóðir. Þeir hafi náð mikilvægri fótfestu hér.
Kínverskum ferðamönnum fjölgar mikið ár frá ári. Sé litið á tölur komu 5.780 Kínverjar hingað sem ferðamenn árið 2008 en voru 86.003 árið 2017.
Ísland tekur við formennsku í Norðurskautsráðinu á næsta ári og gegnir henni í tvö ár. Þetta er mesta ábyrgðarstaða sem íslensk stjórnvöld takast á hendur á alþjóðavettvangi og mikilvægt að hún fari vel úr hendi og trúverðugleiki fullveldisins aukist en minnki ekki við þessa áraun og þann þrýsting sem henni fylgir.