Áhlaupið á landamæri Íslands
Morgunblaðið 19. maí 2017
Þeim fjölgar enn sem sækja um hæli á Íslandi eða alþjóðlega vernd eins og það heitir nú að lögum. Fjöldi umsókna á fyrstu fjórum mánuðum þessa árs var samanlagt 287 eða næstum helmingi meiri en á sama tíma á síðasta ári (179).Árið 2014 sóttu 169 manns um hæli í landinu, árið 2015 voru þeir 354 og 2016 sóttu 1.133 um alþjóðlega vernd. Nú telur Þorsteinn Gunnarsson, sviðsstjóri hjá Útlendingastofnun, að í ár verði þessir umsækjendur á bilinu 1.700 til 2.000. Nú fjölgar í hópi Pakistana sem hingað sækja en Albanir og Makedóníumenn eru enn sem fyrr fjölmennasti hópurinn.
Albanía, Makedónía og Pakistan eru „örugg lönd“. Þeir sem þaðan koma leita sér ekki verndar hér vegna stríðsátaka eða upplausnar í heimalöndum sínum.
Áhlaup á landamærin
Sigríður Á. Andersen dómsmálaráðherra flutti erindi á fundi Varðbergs fimmtudaginn 4. maí undir heitinu: Borgaraleg öryggisgæsla. Þar fjallaði hún um hlut stofnana á vegum nýendurreista dómsmálaráðuneytisins við að gæta öryggis borgaranna. Allt eru þetta borgaralegar stofnanir en ekki hernaðarlegar og sinna því borgaralegri öryggisgæslu.
Í máli sínu vék dómsmálaráðherra sérstaklega að landamæravörslunni og mikilvægi hennar. Vitnaði hún meðal annars í áhættumat vegna landamæravörslu sem unnið var á vegum greiningardeildar ríkislögreglustjóra og dagsett er 21. febrúar 2017. Þar er farið í saumana á breytingunum miklu sem orðið hafa á þessu sviði á örfáum árum.
Vegna breytinganna hefur orðið bylting í borgaralegri öryggisgæslu. Ráðherrann sagði Ísland hafa orðið fyrir „áhlaupi“ með stórfjölgun hælisleitenda frá Albaníu og Makedóníu. Er augljóst að íslensk stjórnvöld hafa ekki enn náð vopnum sínum vegna þessa áhlaups.
„Nú er svo komið að álag við landamæravörslu á Keflavíkurflugvelli er svo mikið að það ógnar getu lögreglunnar til að sinna lögbundnu hlutverki sínu. Brugðist hefur verið við með auknum fjárveitingum, fjölgun starfsfólks, stofnun stoðdeildar ríkislögreglustjóra vegna brottflutnings þeirra sem synjað er um alþjóðlega vernd, hraðari málsmeðferð í tilvikum þeirra sem óska alþjóðlegrar verndar og endurskoðun laga og reglugerða. Í ráði er að setja upp nýjan búnað til að auka skilvirkni svo sem sjálfvirk landamærahlið. Þrátt fyrir þetta er ljóst að enn frekari viðbragða er þörf,“ segir í áhættumati greiningardeildarinnar.
Stefna stjórnvalda
Sé ekki gripið til aðgerða sem duga eykst vandinn innan lands. Fólki fjölgar sem bíður hér eftir brottflutningi til heimalands síns, oft við erfiðar aðstæður. Allt leggst þetta einnig með miklum þunga á íslenska skattgreiðendur.„Hvert mál er þó skoðað sérstaklega á eigin forsendum með tilliti til viðeigandi upplýsinga á hverjum tíma og það eitt að hælisleitandi sé frá ríki á listanum getur aldrei leitt til þess að útlendingastofnun taki mál hans ekki til skoðunar eða synji umsókn hans án undangenginnar rannsóknar“ segir á vefsíðu útlendingastofnunar um umsóknir fólks frá öruggum ríkjum.
Stjórnvöld í Makedóníu tregðast við að taka við ríkisborgurum sínum sé þeim brottvísað. Er brýnt að afmá þann þröskuld með samningi.
Greiningardeildin bendir á að álag á landamærum haldist í hendur við þá stefnu sem stjórnvöld móta og fylgja hverju sinni. Í skýrslu deildarinnar er fjallað um það sem kallað er „aðdráttarafl“ fyrir hælisleitendur. Meðal slíkra þátta eru atvinnutækifæri, frelsi, skipulag velferðarmála og almennar væntingar um betri möguleika í nýjum heimkynnum auk þess sem vel er þekkt að reynsla og velgengni þeirra sem á undan hafa farið skiptir miklu.
Framkvæmd stefnu íslenskra stjórnvalda hefur á undanliðnum misserum aukið „aðdráttarafl“ Íslands sem áfangastaðar fyrir farandfólk frá Evrópu í leit að betri lífskjörum, segir greiningardeildin. Hún telur einnig að langur meðferðartími útlendingamála á Íslandi virki sem aðdráttarafl.
Hér á þessum vettvangi hefur hvað eftir annað verið vakin athygli á muninum á því hvernig íslenskir stjórnmálamenn fjalla um útlendingamál og umræðum um þau á stjórnmálavettvangi nágrannalandanna.
Engu er líkara en íslenskir stjórnmálamenn geri sér ekki grein fyrir að orð þeirra hafa áhrif langt út fyrir landamæri Íslands. Vegna skorts á samhljómi við sjónarmið annars staðar eru þau beinlínis vatn á myllu þeirra sem hagnast á því að hvetja fólk til að ferðast hingað og verða byrði fyrir íslenska skattgreiðendur á meðan yfirvöld fara yfir ástæðulausa hælisumsókn.
Skipulögð glæpastarfsemi
Í áhættumatinu kemur fram að skipulögð glæpastarfsemi sé „ein mesta ógnin sem stafar að landamæravörslu og reyndar að öryggi samfélagsins í heild“. Líta megi á landamæravörslu sem fyrstu varnir samfélagsins gegn skipulagðri glæpastarfsemi.Alþjóðavæðing glæpastarfsemi hefur kallað á aukið alþjóðlegt lögreglusamstarf. Hefur þátttaka íslenskra löggæslustofnana í Evrópu- og Norðurlandasamstarfi reynst mikilvæg í þeirri baráttu sem fram fer hér á landi gegn skipulagðri brotastarfsemi.
Greiningardeildin segir að hafa beri í huga að skipulögð glæpastarfsemi sé í auknum mæli reist á óformlegu og sveigjanlegu neti hópa sem starfa saman þvert á þjóðerni, kynþætti og menningu. Aukinn hreyfanleiki með aukinni tæknivæðingu, tíðari ferðum og fleiri áfangastöðum flugvéla auðveldi glæpahópum að efna til samstarfs og skipuleggja starfsemina þvert á landamæri.
Sérstök úrlausnarefni
Bandarískum ferðamönnum hefur fjölgað mjög hér, lætur nærri að fjórði hver ferðamaður á Íslandi hafi komið frá Bandaríkjunum árið 2016. Bretar eru næst fjölmennastir, þá koma Þjóðverjar, Frakkar, Kanadamenn og Kínverjar. Þegar horft er til ríkja utan Schengen kemur í ljós að þaðan komu rúmlega 900.000 ferðamenn, rúmur helmingur heildarfjöldans.
Nú stendur fyrir dyrum að taka upp beint flug milli Ísraels og Íslands sem kallar á sérstakar öryggisráðstafanir eins og öllum er ljóst sem ferðast hafa til og frá Ísrael.
Bandarísk yfirvöld vöruðu nýlega Bandaríkjamenn við að ferðast til Evrópu af ótta við hryðjuverk. Dregur þetta úr fjölda ferðamanna á flugleiðum yfir N-Atlantshaf? Fækkar Bandaríkjamönnum sem hingað koma? Þessum spurningum verður ekki svarað hér og ekki heldur því hvaða áhrif það hefur ef Bandaríkjastjórn krefst þess að fartölvur verði bannaðar í farþegarýmum allra flugfélaga sem fljúga til Bandaríkjanna.
Samhliða aðgerðum vegna sífelldrar fjölgunar þeirra sem til landsins koma verður íslenska landamæravarslan að bregðast skjótt og vel við öllum sérstökum úrlausnarefnum til að viðhalda trúverðugleika í öryggismálum.
Forgangsverkefni
Hvernig sem litið er á þróun útlendingamála hlýtur að vera samstaða um nauðsyn þess að stytta afgreiðslu- og dvalartíma þeirra sem hingað koma á ólögmætum forsendum. Árangur á þessu sviði minnkar „aðdráttarafl“ Íslands, styttir óþægindi þeirra sem koma hingað á fölskum forsendum, léttir álagi af stjórnkerfinu og stöðvar fjárstreymi úr vösum skattgreiðenda.
Lykilatriði er að efla allt greiningarstarf innan landamæravörslunnar til að halda þeim frá landinu sem liggja undir grun um ólögmætan tilgang komu sinnar hingað.