Óvissutímar á alþjóðavettvangi
Morgunblaðið 9. mars 2017
Hver stóratburðurinn rekur annan á vettvangi alþjóðastjórnmála. Hér skulu nefndir fimm:
Xi Jinping, forseti Kína og leiðtogi Kommúnistaflokks Kína, fær ótakmarkað umboð til að sitja sem forseti.
Vladimír Pútín, forseti Rússlands, notar 40 mínútur af 90 mínútna ræðu um stöðu mála í Rússlandi til að lýsa rússneskum hernaðarmætti og getu rússneskra kjarnorkuflauga til að granda skotmörkum hvarvetna í heiminum.
Donald Trump, forseti Bandaríkjanna, boðar hækkun tolla um 25% á stáli og 10% á áli og segir auðvelt að sigra í viðskiptastríði.
Angela Merkel verður kanslari Þýskalands í fjórða og líklega síðasta sinn.
Andstæðingar ESB sigra í þingkosningum á Ítalíu.
Kína
Forseti Kína hefur eftir daga Maós aðeins mátt sitja í tvö fimm ára kjörtímabil. Nú ætlar þing alþýðunnar að afnema regluna. Gildi þess er þó ekki mikið, segja sérfræðingar. Forsetaembættinu fylgi aðeins formleg völd. Þungamiðja valdsins í Kína felist í að vera leiðtogi Kommúnistaflokksins og æðsti yfirmaður hersins. Þar séu engin tímamörk. Xi Jinping gegnir einnig þessum embættum.
Sem forseti Kína kemur Xi hins vegar fram fyrir hönd lands síns gagnvart þjóðhöfðingjum og stjórnarleiðtogum annarra landa. Að hann geti það án tímamarka samræmist ásetningi kínverskra ráðamanna um að láta meira að sér kveða á alþjóðavettvangi. Efling kínverska hersins er af sama meiði.
Skref til baka í átt til miðstýringar og persónudýrkunar í anda Maós leiðir þó líklega til spennu heima fyrir auk þess að spilla áliti Kína út á við. Það er að minnsta kosti mat sérfræðinga við hugveituna The Brookings Institution í Washington. Cheng Li og Ryan McElveen segja: „Líti alþjóðasamfélagið sífellt neikvæðari augum til Kína og ef gagnrýni frá frjálslyndum kínverskum menntamönnum, keppinautum innan stjórnmálaelítunnar og kínverskum almenningi fær byr í seglinn, getur það leitt til klofnings innan forystunnar og stjórnmálalegs óróa í Kína.“
Rússland
Forsetakosningar verða í Rússlandi 18. mars. Ræða Vladimírs Pútíns fimmtudaginn 28. febrúar um stöðu mála í Rússlandi var öðrum þræði framboðsræða vegna kosningabaráttu hans. Á 18 ára valdaferli hefur Pútín að vísu búið þannig um hnúta að innan Rússlands þrífst engin stjórnarandstaða, kosningabaráttan er því sýndarmennska.
Pútín og menn hans hafa tögl og hagldir í rússnesku stjórnmála-, atvinnu- og fjármálalífi. Aðrir eru einfaldlega „teknir úr umferð“.
Þróun lífskjara og efnahagsástands í Rússlandi undanfarin er Pútín lítt til framdráttar. Þess vegna var honum svona tíðrætt um vígbúnað, nýjar kjarnaflaugar og getuna til að ögra öllum heiminum. Hann minnti þar á einræðisherrann í Norður-Kóreu, Kim Jong-un.
Með innrásinni í Georgíu árið 2008 og Úkraínu árið 2014 og stuðningnum við Bashar al-Assad í borgarastríðinu í Sýrlandi hefur Pútín reynt að gera sig gildandi út á við í von um auknar vinsældir á heimavelli. Ófriðarstefna hans ýtir þó undir vígbúnaðarkapphlaup og þar með sífellt þyngri byrðar á rússneskan almenning. Sovétkerfið hrundi undan slíkum byrðum. Hve lengi þola Rússar þær nú? Fréttaritari BBC leitaði svara við því á ferð í afskekkt rússneskt þorp í tilefni forsetakosninganna. Það voru gerð hróp að honum og gömul kona sagði: „Allt frá því að Napóleon réðst á okkur hafið þið reynt að sölsa Rússland undir ykkur.“
Bandaríkin
Leiðtogar Kína og Rússlands þrá að fylla tómarúmið sem þeir vona að skapist vegna framgöngu Donalds Trumps á alþjóðavettvangi.
Trump telur að stefnan um Bandaríkin í fyrsta sæti styrkist með heitingum í garð bandamanna Bandaríkjamanna. Þannig lét hann áður en hann varð forseti. Þá talaði hann niður til NATO-þjóðanna. Hann hefur nú kúvent í afstöðunni til NATO. Trump vill þó enn reisa landamæramúr gagnvart Mexíkó. Nú ætlar hann einnig að reisa tollmúra gagnvart Mexíkó og Kanada.
Trump lætur gjarnan eins og verndartollar bitni verst á Kínverjum. Kanadamenn flytja þó fimm sinnum meira af stáli til Bandaríkjanna en Kínverjar. Kínverskir ráðamenn láta tollabrölt Trumps sér í léttu rúmi liggja. Bandamenn Bandaríkjanna innan ESB og í Kanada rísa hins vegar upp og andmæla auk flokksmanna hans meðal repúblíkana. Vinstrisinnar í hópi demókrata fagna – þar með Bernie Sanders sem sótti gegn Hillary Clinton frá vinstri í prófkjöri árið 2016.
Þýskaland
Það tók um fimm mánuði að endurnýja stjórnarsamstarf stóru flokkanna í Þýskalandi eftir sambandsþingskosningarnar 24. september 2017. Taka mátti ákvörðun um samstarf strax að kosningum loknum en Martin Schulz keppinautur Angelu Merkel fyrir hönd jafnaðarmanna vildi ná sér niðri á henni. Hann hraktist að lokum í fangið á Merkel og þaðan úr leiðtogasætinu. Í allsherjaratkvæðagreiðslu meðal flokksmanna var stjórnarsamstarfið samþykkt með 66% atkvæða.
Merkel verður kanslari fjórða kjörtímabilið í röð. Xi Jinping og menn hans sögðu að Merkel hefði í 12 ár verið kanslari Þýskalands og enginn setti henni tímamörk, þess vegna ætti ekki að setja Xi skorður. Líklegt er þó að Merkel sitji ekki sem kanslari allt þetta kjörtímabil heldur víki fyrir þeim sem leiðir flokkinn í kosningum 2021.
Ítalía
Ítalir mynda þriðja öflugasta hagkerfið innan ESB (eftir úrsögn Breta) á eftir Þjóðverjum og Frökkum. Uppgang ítalskra andstæðinga ESB og farand- og flóttafólks má að verulegu leyti rekja til þess að Ítalir hafa horn í síðu evrunnar og telja Brusselvaldið hafa haldið illa á útlendingamálum. Ítalir kusu gegn ESB með því að velja flokka „gegn kerfinu“. Matteo Salvini sem vill verða næsti forsætisráðherra Ítalíu segir evruna „glæp gegn mannkyni“. Fréttaritari BBC segir að „martröð ráðamanna ESB“ kunni að raungerast í næstu ríkisstjórn Ítalíu.
Óvissutímar
Eina ályktun má draga af því sem hér er lýst: Það ríkja óvissutímar. Í nýbirtri varnarstefnu Bandaríkjanna er meginhættan ekki lengur talin stafa af hryðjuverkum heldur hervæðingu í Kína og Rússlandi auk nethernaðar.
Nýlega skýrðu þýsk yfirvöld frá því að í eitt ár hefði óvinur, líklega frá Rússlandi, leynst í tölvum þýska stjórnkerfisins. Netstríð er háð á hverjum degi.
Í Sýrlandi má sjá afleiðingu þess þegar einræðisherra snýst gegn eigin þjóð til varnar valdi sínu, blóðbaðið er ógnvænlegt. Rússar leggja blessun sína yfir það.
Nokkuð hefur dregið úr spennu á Kóreuskaganum. Nú vill Kim Jong-un viðræður frekar en vopnaskak. Staðan er þó brothætt.
Innan Evrópusambandsins verður ástandið sífellt flóknara. Veik forysta snýst til varnar. Minnsta frávik frá regluverkinu er talin ógn við samstarfið allt. Raddir um nauðsyn breytinga á regluverkinu verða þó sífellt háværari – hafa ítalskir kjósendur stigið fyrsta skrefið?